Фруктоза ва галактоза алмашинуви, карбонсувлар алмашинувининг гормонлар орқали идора этилиши, пентозафосфат йўлининг аҳамияти, гликопротеин ва протеогликанглар

Время взятия крови
Венозная цельная кровь, ммоль/л
Сахарный диабет Нарушение толерантности к глюкозе	Натощак 2 ч после “нагрузки” Натощак 2 ч после “нагрузки”	>6,0 >10,0 5,8-6,0 6,7 – 10,0

Қандли диабетнинг турли шаклларига ега бўлган беморларда глисемик егри чизиқнинг ошиши секинроқ бўлиб, 30-60 дақиқада (бошланғич қийматдан 1,8 marta юқори) сезиларли қийматга еришади. Глюкоза юкламаси кўп ҳолларда глюкозурия (буйрак Пол = 10 ммол/л) билан кечади. Гликемиянинг максимуми кейинроқ етилади, егри чизиқнинг кўтарилиши юқори бўлади. Егри чизиқни тушириш жуда секин, кўпинча 3-4 соатга чўзилади.
Қалқонсимон безнинг гиперфунксиясида глисемик егри чизиқлар normal кўтарилишдан тезроқ ажралиб туради, бу еса симпатик асаб тизимининг янада кучли метаболизми ва қўзғалиши билан боғлиқ бўлиши мумкин.
Лангерханлар оролчалари аденомаси, гипотиреоз, Addison касаллиги билан оғриган беморларда глюкозанинг бошланғич даражаси пастлиги билан характерланади. Глисемик егри чизиқнинг устки қисми яссиланган. Нормогликемия (буйрак глюкозурияси) фонида глюкозурия пайдо бўлиши мумкин.
ГЛЮКОЗА ОКСИДЛАНИШИНИНГ ПЕНТОЗА ФОСФАТ ЙЎЛИ
Пентоза фосфат йўлининг енг фаол реаксиялари (ПФП) жигар ҳужайралари, ёг ъ тўқимаси, қизил қон таначалари, буйрак усти пўстлоғи, лактация даврида кўкрак қафаси ситозолида, скелет мушакларида анча кам даражада бўлади. Глюкоза оксидланишининг бу йўли енергия ҳосил бўлиши билан боғлиқ емас, балки ҳужайраларнинг анаболизмини таъминлайди. Бу борада янги туғилган чақалоқларда ва ҳаётнинг илк йилларидаги болаларда унинг фаолияти анча юқори.
Пентоза фосфат йўли икки босқични ўз ичига олади – оксидловчи ва оксидланмайдиган.
Биринчи, оксидловчи босқичда глюкоза-6-фосфат учта реаксияда рибулоза-5-фосфатга айланади, реакциялар иккита НАДП молекуласининг Надфга камайиши билан кечади.
Бу босқичда жараён тартибга солинади: insulin глюкоза-6-фосфат деҳидрогеназа ва фосфоглуконат деҳидрогеназа фаоллигини оширади.
Иккинчи босқич-таркибий ўзгаришлар босқичи бўлиб, унинг ёрдамида пентозалар гексозалар фондига қайтиш имкониятига ега. Бу реакциялар ичида, рибулосе-5-фосфат рибозо-5-фосфат ва хйлулосе-5-фосфат учун исомеризес. Бундан ташқари транскетолаза ва трансалдолаза ферментлари таъсирида бошқа моносахаридлар ҳосил бўлиши билан структуравий ўзгаришлар содир бўлади. Иккинчи босқичнинг барча реаксиялари амалга оширилганда пентозалар фруктоза-6-фосфат ва глицералдегид фосфатга айланади. Зарур бўлганда гексозаларни глицералдегид-3-фосфатдан ҳосил қилиш мумкин.
Пентоза фосфат йўлининг қиймати
Пентоза фосфат йўлининг биринчи босқичининг аҳамияти НАДФ ва ри-бозо-5-фосфат синтезидир.
Ҳосил бўлган NADPH ишлатилади :
ёг ъ кислоталари синтези учун,
холестерин ва бошқа стероидлар,
глутамин кислотани α-кетоглутар кислотадан синтез қилиш учун (редуктивли аминланиш реаксияси),
деоксирибонуклеотидлар синтези учун,
еркин радикал оксидланиш (антиоксидант ҳимоя) қарши ҳужайра ҳимоя тизимлари учун.
Рибоза-5-фосфат пурин ва пиримидин нуклеотидлари ва нуклеин кислоталари синтези учун мутлақо зарур.
Муайян шароитларда ҳужайра иккинчи оксидланмайдиган босқични улаши мумкин. Шу туфайли рибоза-5-фосфат тўпланмайди ва унинг карбон фруктоза-6-фосфат таркибига ўтади (масалан, қизил қон ҳужайрасида) ва гликолизга ўтади. Ё глицералдегид-3-фосфат глицерин-3-фосфатга тушади ва триасилглицероллар синтези учун ишлатилади.
Пентоза фосфат йўлининг бузилиши
Глюкоза-6-фосфат деҳидрогеназанинг генетик етишмовчилиги тахминан 1: 60 частотаси билан кузатилади, яъни бу касаллик билан ер юзида 100 million kishi бор, бу хайриятки, ҳар доим ҳам намоён бўлмайди. Ferment нуқсонининг оқибати ҳужайрада НАДФ синтезининг камайишидир. Бу, айниқса, пентоза фосфат циклининг оксидловчи босқичи Надфнинг ягона манбаи бўлган қизил қон ҳужайраларига сезиларли таъсир қилади. Бу ҳолатда НАДПҲНИНГ турли функцияларидан бири муҳим аҳамиятга ега-антиоксидант тизимнинг ishida иштирок етиш,
Айрим дорилар (сулфаниламидлар (стрептоцид, сулфацил-На, норсулфазол), парацетамол, aspirin, примахин, метилен кўки) дан фойдаланилганда ҳужайраларда еркин радикал оксидланиш жараёнлари фаоллашади. Қизил қон ҳужайра, шу жумладан, соғлом ҳужайра, осонлик билан қўшимча юк билан енгиш мумкин. Глюкоза - 6-фосфат деҳидрогеназ етарли бўлмаса, антиоксидант тизимларнинг фаолияти заифлашади ва водород пероксид қизил қон ҳужайрасида тўпланади, мембраналарига зарар етказилади ва барча қизил қон ҳужайраларининг 20% гача гемолизланади.