From Vikipediya Jump to navigationJump to search

10.1-расм. Тушаётган нурланишнинг тақсимланиши


Агар А=1 бўлса, (яъни R=Д=0), у ҳолда жисм ўзига тушадиган барча нурланишни ютади. Бундай жисм абсолют қора жисм дейилади.
Агар R=1 бўлса, (яъни А=Д=0), жисм ўзига тушган барча нурий энергияни қайтаради. Агар қайтариш геометрик оптика қонунларига бўйсунса, у ҳолда жисмнинг сирти кўзгу сирт дейилади. Агар жисмдан нур диффузион қайтса, (лот.diffusiо–тарқалиш, оқиш), бундай жисмга абсолют оқ жисм дейилади.
Агар Д=1 бўлса, (яъни А=R=0), у ҳолда жисм ўзига тушаётган нурларнинг ҳаммасини ўтказиб юборади ва абсолют тиниқ (шаффоф), яъни диатермик жисм дейилади.
Табиатда абсолют қора, оқ ва тиниқ жисмлар бўлмайди. Нефтp қуруми, қор ва муз ўзининг хоссалари жиъатидан абсолют қора жисмга яқин туради. Уларнинг ютилиш коэффициенти А=0,90,96.
Металларнинг силлиқланган сирти учун R=0,97 га тенг. Бир ва икки атомли газларнинг ҳаммасини диатермик (Д1) жисмлар деб ҳисоблаш мумкин. Уч атомли ва кўп атомли газлар, уларнинг аксинча иссиқлик энергиясини ютади ва чиқаради.
Ҳаво ҳам деярли шаффоф муҳит ҳисобланади, лекин унинг таркибида сув буғлари бўлса, унинг шаффофлиги кескин камаяди. Реал жисмлар оз ёки кўп даражада қора, кўзгусимон ва тиниқ бўлади.
Спектралp ютиш хусусияти тушаётган нурланишнинг тўлқин узунлигига боғлиқ бўлмаган жисмлар кул ранг жисмлар дейилади. Барча реал жисмлар учун А, R ва Д коэффициентлар доимо бирдан кичик бўлади.
Амалда, реал жисмларни кул ранг жисмлар деб қабул қилиш мумкин. Шуни назарда тутиш лозимки, иссиқлик нурларини қайтариш ва ютишда сиртнинг ранги эмас, балки сиртнинг ҳолати катта аҳамиятга эга. Масалан, оқ сирт фақат ёруғлик нурларини яхши қайтаради, кўринмас иссиқлик нурларини эса, қора сиртга ўхшаб яхши ютади.

Планк қонуни. Абсолют қора жисмлар абсолют нолдан юқори температурада ўзидан фазога барча тўлқин узунликдаги нурларни тарқатиб туради. Бир хил температурада абсолют қора жисмларнинг нурланиш жадаллиги бошқа реал жисмларникига қараганда юқори бўлади. Нурланиш жадаллиги J_,о ни тўлқин узунлиги  ва температура Т га боғлиқлиги Планк қонуни билан белгиланади:
(10.5)
бу ерда C₁=0,37410^-15Втм²; С₂=1,438810^-2 мК – Планк доимийлари;
е – натурал логарифм асоси.
Нурланиш жадаллигини тўлқин узунлиги ва температура бўйича Планк қонунига асосан тақсимланиши 10.2-расмда тасвирланган.