Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

16.2. Kimyoviy cho‘kmalar 
Suv va shamol yordamida ko‘l, dengiz va okeanlarga keltirilib turli reaksiyalar 
natijasida, keyinchalik esa cho‘kindi holiga o‘tish yo‘li bilan hosil bo‘ladigan foydali 
qazilmalar kimyoviy cho‘kmalar turiga kiradi. Ular uchta genetik tipga bo‘linadi: a) 
chin eritma cho‘kmalari; b) aloid eritma cho‘kmalari; v) organizmlar ishtirokida hosil 
bo‘luvchi gilning cho‘kmalari. 
 CHin eritma cho‘kmalari.
CHin eritma holida tuzlar, ba’zi organik moddalar, 
qisman kremnezyom migratsiyasi, bulardan oson eruvchan tuzlar va qisman gumus 
kislotasiga aylangan organik moddalar to‘yinmagan eritma holida va qiyin eriydigan 
birikmalari esa to‘yinmagan yoki issiq iqlim sharoitidagi daryolarga to‘yingan 
eritma, hamda qisman ushatki jins xolida suv xavzalariga kelib tushadi. Buning 
natijada kul, dengiz va okeanlar malum miqdorda erigan tuzlar bilan boyigan kuchsiz 
elektrolit holida bo‘ladi. Okean suvidagi o‘rtacha tuz mikdori 3,5% ga teng, suv 
havzalariga sersuv daryolar quyilsa, undagi tuz mikdori kamroq bo‘ladi. 

---

94 
Tuz konlari tabiatda 3 xil ko‘rinishda uchraydi: er osti va ochiq suv 
havzalaridagi suyuq nomokop holidagi tuzlar, xozirgi zamon konlari, qadimiy er osti 
konlari.
Qadimiy tuz konlarining alomatlaridan biri shaklining plastdan tashqari yana 
shtoksimon, burulmalar va do‘ngliklar ko‘rinishida bo‘lishidir. Buni ko‘proq tektonik 
protsesslarning oqibati deb hisoblash o‘rinlidir. Tuz qatlamlari yumshoq bo‘lganligi 
uchun tektonik xarakatlar jarayonida oqish xususiyatiga ega. 
Qadimiy tuz konlarining tashqi ko‘rinishi, rangdorligi (kulrang va boshqa to‘q 
ranglar), kristalllarining yirikligi va qiyin eruvchanligi bilan ajralib turadi.
Tuz konlarining foydali aralashmalari bor va bariydir. Bular kolibarit va 
eruvchan xlorli karbanat cho‘kmalari ichida tarqalgan.