Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

 
33-jadval 
Suvdagi zararli qo‘shimchalarni konsentratsiyasini ruxsat etilgan 
me’yorlari 
Moddalar 
Oqava suvdagi 
miqdori mg/l 
Moddalar 
Oqava suvdagi miqdori 
quyidagi ko‘rsatgichdan 
oshmasligi shart, mg/l 
Kislota 
Sianidlar 
Ftoridlar 
Neft 
Kerosin 
Benzin 
Fenol, krezol 
Ksantogenatlar 
Volfram 
Temir 
Kadmiy 
0,25 
0,1 
1,5 
0,5 
0,1 
0,1 
0,001 
0,001 
0,1 
0,5 
0,01 
Kobalt 
Mis 
Molibden 
Nikel 
Simob 
Qo‘rg‘oshin 
Stronsiy 
Surma 
Titan 
Rux 
1,0 
0,1 
0,5 
0,1 
0,005 
0,1 
2,5 
0,05 
0,1 
1,0 

---

345 
Oqava suvlarning zararli darajasini kamaytirishning yana bir usuli, 
bu jarayonda qo‘llanilayotgan reagentlarni tejamkorligini tejashdan 
iboratdir, samarali usullardan yana biri, bu oqava suvlarni chiqishini 
kamaytirish, avariya holatlarining oldini olish va hokazolar kiradi. 
Boyitish fabrikalarida oqava suvlarni tozalash bo‘yicha alohida 
bo‘limlar faoliyat ko‘rsatadi, ularda oqava suvlarni tozalashning bir qator 
usullari ishlab chiqilgan bo‘lib, ularga quyidagilar misol bo‘ladi: 
Oqava suvlarni tindirish.Oqava suvlarni tindirish, bu jarayon 4 
soatdan 10 soatgacha davom etib disspers zarrachalar cho‘ktiriladi. Buning 
uchun turli organik va noorganik koagulyantlardan foydalaniladi, ularning 
vazifasi mayda dispers zarrachalarning to‘plashdan iborat bo‘lib, natijada 
jipslashgan zarrachalarni cho‘kish tezligi oshadi va jarayon tez kechadi. 
Bunday koagulyantlarga ohakli suv Ca(OH)
2
, temir sulfati FeSO
4
7H
2
O; 
temir xloridi va poliakrilamidlar, uniflok misol bo‘ladi. 
Oqava suvlarni kislotadan tozalashda neytrallash usuli qo‘llaniladi, 
neytrallash ohak, so‘ndirilgan ohak, dolomit, magnezit, soda va boshqa 
reagentlar yordamida amalga oshiriladi. 
Sulfat kislotali eritmalarni quyidagi reaksiyalar orqali neytrallanadi: 
o‘yuvchi natriy yordamida neytrallash
H
2
SO
4 
+
2NaOH = Na
2
SO
4
+ 2 H
2
O 
ohak bilan neytrallash
H
2
SO
4
+CaO + H
2
O = CaSO
4 
+ 2H
2
O 
so‘ndirilgan ohak bilan neytrallash
H
2
SO
4
+CaCO
3
+ H
2
O = CaSO
4 + 
CO
2
+2H
2
O 
magnezit bilan neytrallash
H
2
SO
4
+MgCO
3
= MgSO
4 + 
CO
2
+H
2
O 
Texnik - iqtisodiy hisoblarga asosan yuqoridagi usullarning eng 
arzoni so‘ndirilgan ohak Ca(OH)
2 
bilan neytrallash hisoblanadi. 
Oqava suvlardan metall kationlaridan tozalash ularni suvda 
erimaydigan birikmasini, ya’ni gidrooksid va karbonat holatiga o‘tkazilib 
cho‘ktiriladi, masalan: ohak va suv tarkibidagi qo‘rg‘oshin kationlari 
quyidagicha tozalanadi: 
Pb
2+
+ 2OH
- 
= Pb(OH)
2 
2 Pb
2+
+2OH
-
+ SO
3
2- 
= Pb
2
(OH)
2
SO
3 
2 Pb + SO
3
2- 
= Pb
2
SO
3 
Bu usulda eng arzon va samaradorligi yuqorisi so‘ndirilgan ohakda, 
marmar va ohaktoshda amalga oshadi. Rangli va qimmatbaho metallar 
rudalarini boyitishda hamda qayta ishlashda nihoyatda zaharli bo‘lgan 
sianli eritmalar qo‘llaniladi. Sianli birikmalar inson hayotiga o‘zining 

---

346 
salbiy ta’siri jihatidan birinchi o‘rinda turadi, shu sababli oqava suvlarni 
sianli birikmalardan tozalash asosiy omillardan bo‘lib, uning bir necha 
usullari ishlab chiqilgan. Ya’ni sianidlarni ferro va ferrotsianidlar kabi 
zararsiz birikmalariga o‘tkazish, suvda erimaydigan birikma va kompleks 
birikmalar shular jumlasiga kiradi. 
Odatda fabrikalarda sianidlarni oksidlovchi sifatida xlorli ohak suvi 
CaOCl
2
, kalsiy gipoxlorid (CaOCl)
2
, natriy gipoxlorid, suyuq xlor va 
boshqalar qo‘llaniladi. Ularni ta’siri quyidagi umumiy kimyoviy 
reaksiyalar bilan ifodalash mumkin. 
2CNO
- 
+ 3OCl
-
+ 2H
+
= 2CO
2 
+ 3Cl
-
+ N
2
+ H
2
O. 
Keyingi yillarda keng qo‘llanilayotgan usullardan biri zararsiz 
ferrosianid hosil etish usuldir, bunda asosiy reagent sifatida FeSO
4
·7H
2
O 
qo‘llaniladi. 
Shuningdek, oqava suvlarni ksantogenatdan tozalashda xlor gazidan 
yoki ozondan foydalaniladi [20]. 
Xulosa qilib aytganda, oqava suvlarni zararli moddalardan 
tozalashning bir qator usullari mavjud bo‘lib, ulardan qanday foydalanish 
esa boyitish fabrika ma’muriyati va injener texnik xodimlar tomonidan 
tanlangan texnologiyaga bog‘liqdir. 

---

347