Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

Monometall rudalarning metallar muvozanatini hisoblash. 
Metallarning texnologik muvozanati ruda va boyitish mahsulotlari va aniq 
vaqt oralig‘ida qayta ishlangan quruq ruda massasining kimyoviy tahlili 
asosida 
tuziladi. 
Texnologik 
muvozanat 
texnologik 
jarayonlarni 
boshqarish va nazorat qilish, olinadigan boyitma va chiqindi tarkibidagi 
qimmatbaho komponentlarni me'yorida ushlab turishni nazorat qilish va 
metallarni boyitmaga ajralishini aniqlash uchun zarur [10].
 
Metallar muvozanati ruda va boyitish mahsulotlarining texnologik 
ko‘rsatkichlari orqali hisoblanadi. 
Quyidagi belgilashlarni kiritamiz
: 
α-β-θ
– mos holda bosh mahsulot, boyitma va chiqindi tarkibidagi 
qimmatbaho komponent miqdori; 

---

135 
γ
d
, γ
b
, γ
ch
– mos holda bosh mahsulot (γ
d
=100%), boyitma va 
chiqindining chiqishi, %; 
ε – bosh mahsulotdagi metalning ajralishi, 100% ; 
ε
b
– metalni boyitmaga ajralishi, %; 
ε
ch
– metalni chiqindiga yo‘qotilishi, %. 
Rudadagi metalning miqdori uning boyitma va chiqindi tarkibidagi 
miqdori yig‘indisiga teng: 






+

=

ch
b
100






−
+
=

)
100
(
100
b
b
Boyitmaning chiqishi:
100

−
−
=





b




−
=
b
b
. 
Metalni boyitmaga ajralishi quyidagi formula bilan aniqlanadi 




−
=
b
и
, 
agar boyitmaning chiqishi nomalum bo‘lsa, u holda 
%
100

−
−

=







b
. 
Metalning chiqindiga yo‘qolishi: 
ε
ch
=100-ε
b
, %. 
Мisol 
Mis rudasi tarkibidagi misning miqdori 0,5% (α
Си
=0,5%); 
boyitmadagi misning miqdori 18 % (β
Си
=18%). Misning boyitmaga 
ajralishi ε
Си
=92 %; fabrikaning ish unumdorligi 10000 t/sutka ga teng. 
Mis boyitmasining chiqishi, chiqindining chiqishi, misning 
chiqindiga 
yo‘qotilishi, 
chiqindidagi 
misning 
miqdori 
va 
mis 
boyitmasining massasini hisoblang. 
Hisoblash natijalari metallar muvozanati jadvaliga kiritiladi (17-
jadval). 
Mis boyitmasining chiqishini topamiz: 
%
55
,
2
18
5
,
0
92
=

=
−
=




b
b
Chiqindining chiqishi: 
%
45
,
97
100
=
−
=
b
ch


Misning chiqindiga y o‘qotilishi: 
%
8
90
100
=
−
=
ch

. 

---

136 
Chiqindi tarkibidagi misning miqdori: 
%
041
,
0
45
,
97
5
,
0
8
=

=

=
ch
ch




. 
Mis boyitmasining massasi: 
sut
t
М
b
/
255
100
55
,
2
10000
=

=
Chiqindining massasi: 
sut
t
М
ch
/
9745
255
10000
=
−
=