Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

Kalamin 
yoki 
gemimorfit, galmey, 2ZnO
∙
SiO
2
∙
H
2
O
suvli rux 
silikatlariga kiradi. Rux-qo‘rg‘oshin konlarida oksidlanish zonalarida hosil 
bo‘ladi. Rangi oqdan to yashimtir va ko‘kimtirgacha bo‘ladi (mis 
qo‘shimchalari bilan). Mis-rux rudalarining zahiralari ko‘proq MDH 
davlatlarida, Kanada, Finlyandiya, Norvegiya va Yaponiyada uchraydi. 
Sfaleritning flotatsiyalanish xususiyati to‘liq o‘rganilgan. Uning 
flotatsiyalanuvchanligi juda ko‘p izlanishlar (kristall pancharalar tarkibiga 
kirgan keraksiz izomorf qo‘shimchalardan tortib, to tarkibiy qismigacha) 
natijasida o‘rnatilgan. Ular sfaleritni yig‘uvchilar, faollashtiruvchilar va 
tazyiqlovchilar bilan aloqasiga ta‘sir ko‘rsatadi. 
Sfaleritning flotatsiyalanishiga ikki valentli temir juda katta ta’sir 
ko‘rsatadi. Biroq sfaleritning flotatsiyalanishi va uning tarkibidagi 
temirning 
miqdori 
orasida 
bog‘liqlik 
kuzatilmaydi. 
Sfaleritning 
flotatsiyalanish xususiyati nafaqat keraksiz qo‘shimcha bo‘lgan temirning 
miqdoriga, balki, uning qanday shaklda (izomorfli keraksiz qo‘shimchalar 
yoki pirrotining emulsion donadorligiga) uchrashiga ham bog‘liq. Keraksiz 
qo‘shimcha bo‘lgan temirning shakli izomorfli shaklida bo‘lganda 
sfaleritning flotatsiyalanuvchanligi temirning kamayishi bilan oshib 
boradi. Agar temir pirrotin ko‘rinishida bo‘lsa, bunday bog‘liqlik 
kuzatilmaydi. 
Tarkibida temirning miqdori kam bo‘lgan sfalerit yaxshi 
flatatsiyalanadi. Sfaleritning kristall panjaralardagi temir miqdorining 
oshib borishi faollashtirilmagan sfaleritning flotatsiyalanish qobiliyatini 
pasaytiradi, chunki, ksantogenatning biriktirish qobiliyatini pasaytiradi. 
Faollashtirilmagan sfaleritning yangi ochilgan yuzasi yetarli darajada 
tabiiy flotatsiyalanuvchanlik kasb etib, nordan muhitda ham birgina ko‘pik 
hosil qiluvchi yordamida yaxshi flotatsiyalanadi. 
Uglevodorod qo‘shimchalari, masalan, kerosin, shunaqa sfaleritning 
flotatsiyalanishini oshiradi. Sfaleridning yuzasini oksidlanishi boshqa 
sulfidlarga qaraganda uning flotatsiyalanishini pasayishiga olib keladi, bu 

---

187 
esa yuzalar gidratatsiyasini oshiruvchi SO
4
2-
va Zn
2+
ionlarini hosil 
bo‘lishini ta’kidlaydi. Rux sulfidlarining oksidlanish mahsusotlariga pH 5-
5,2 bo‘lganda rux karbonati ZnCO
3
, pH ko‘rsatkichi yuqori bo‘lganda 
Zn(OH)
2
lar kiradi. Neytral, kuchsiz nordon va kuchsiz ishqorli muhitda 
sfaleritning oksidlanishining ikkala mahsulot ham tarkibida bo‘ladi. Agar 
sfalerit tarkibida temir bo‘lsa, unda oksidlanish reaktsiyasi mahsulotida Fe 
(OH)
3
, Fe (OH)
2
va FeCO
3
uchraydi. 
Oliy 
ksantogonatlar 
faollantirilmagan 
sfaleritlarni 
yaxshi 
flotatsiyalay oladi. Biroq, odatda sfaleritning flotatsiyalanuvchanligini 
oshirish uchun yiguvchilar bilan birikishidan oldin uni faollashtirish zarur. 
Sfaleritning eng yaxshi faollantiruvchilari bu og‘ir metallarning tuzlari, 
ular ksantogenatlar bilan ruxga nisbatan murakkab eriydigan birikmalar 
hosil qiladi. Qaryib, barcha sfaleritni qayta ishlash va boyitish 
fabrikalarida sfaleritni faollashtirish uchun mis kuporosi qo‘llaniladi. 
Faollanish sfaleritning kristall panjarasidagi rux kationlarini mis kationi 
bilan o‘rin almashinuvi evaziga sodir bo‘ladi va quyidagi reaksiyada 
boradi: