«foydali qazilma konlarini yer osti usulida qazib olish texnologiyasi»

« Foydali qazilma konlarini yer osti usulida qazib olish texnologiyasi » fani bo‘yicha
kurs loyihasini bajarish uchun

Talaba________________________________________________guruh_________

Loyiha rahbari _______________________________________________________
Loyiha mavzusi: Ochish, tayyorlash sxemasini va qazish tizimini tanlash


BOSHLANG‘ICH MA’LUMOTLAR:
1.SHaxta maydonining yuzadan yuqori chegarasigacha masofalari, (m) 100
2.Qatlamning yotiqlik burchagi, (gradus) 15
3.CHo‘ziqligi bo‘yicha shaxta maydoni o‘lchami, (m) 6000
4.YOtiqligi bo‘yicha shaxta maydoni o‘lchami, (m) 2500
5.Qatlamlar soni; 3
6.Qatlamlar qalinligi, (m) 1,8 1,4 2
7.Qatlamlar orasidagi masofa, (m) 60 70
8.Qatlamning gazlanganligi, (m³/t) 24
9.Suvlanganligi (m³/t) 10
10.Qatlamlar qattiqligi – f 2,5
11.Qatlamlar zichligi – γ (t/m³) 1,38
Eslatma: kurs loyihasini bajarishda uslubiy ko‘rsatmalarni, ishlab chiqarish amaliyoti ma’lumotlarini, ma’ruza, amaliyot materiallarini, zarur adabiyotlarni va internet saytlarini qo‘llash lozim.
Rahbar Talaba
_______________________ ____________________________
(f.i.sh., imzo) (f.i.sh., imzo)
Topshiriqni qabul qildi:
«_____»____________2021 y. «_____»____________2021 y.
Loyihani topshirish muddati:
«_____»____________2022 y.


SHaxta maydoni chegaralari va foydali qazilma zaxiralari
SHaxta maydonining balansli zaxiralari boshlang‘ich ma’lumotlarga muvofiq belgilanadi

bunda, S – cho‘ziqligi bo‘yicha shaxta maydoni o‘lchami, m; 6000
H –yotiqligi bo‘yicha shaxta maydoni o‘lchami, m; 2500
t – qatlamlarning jamlangan qalinligi, m; 5,2
 - ko‘mirning o‘rtacha zichligi, t/m . 1,38
Σmℽ = 6000 · 2500 · 1,38 · (1,8+1,4+2) = 107640000 ≈ 107,64mln
Umumshaxta talafoti – bu to‘siqli va saqlovchi seliklarda (ishlanmagan massivlarda) qoldiriladigan foydali qazilma (ko‘mir yoki ruda) zaxiralari:
107,64mln t · 0,02 = 2,1528mln
bunda, - umumshaxta talafoti koeffitsienti;
Foydalanish talafotini quyidagicha aniqlash mumkin:
) · = (107640000 – 2152800) · 0,1 = 10548720t
bunda, - foydalanish talafoti koeffitsienti.
Foydali qazilmaning sanoat zaxirasi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
= 107640000-2152800-10548720 = 94938480


SHaxtaning ishlash tartibi, ishlab chiqarish quvvati va xizmat muddati
Foydali qazilma (ko‘mir yoki ruda) qazish bo‘yicha shaxtaning ishlash tartibini quyidagicha qabul qilish lozim: yillik ishchi kunlar soni – 300; sutkalik ish smenalari soni – 3; qatlamlar depozitsiyasi changini bostirish, ko‘mir va gazning to‘satdan otilishiga qarshi kurash bo‘yicha tadbirlar o‘tkazishga to‘g‘ri keladigan yaxlit kon-geologik sharoitli shaxtalarda smenalar soni – 2.
Ishchi smenalar davomiyligi:
YUzada - 8 chasov;
Er osti ishlarida - 7 chasov.
SHaxtaning yillik unumdorligi quyidagicha aniqlanadi:

bunda, - texnologiya ishonchliligi koeffitsienti (0.6÷0.75 – stvol oldi kvershlagli vertikal stvollar bilan ochishda);
- SHaxta maydonida qatlamlar soni ta’sirini hisobga olish koeffitsienti.
3+ 3
bunda, soni – qaziladigan qatlamlar soni;
n – ishchi qatlamlar soni;3
- qazish joyida o‘rtacha yuklama ta’siri darajasini hisobga oluvchi koeffitsient.
,
bunda, φ – qazish joyida o‘rtacha yuklama ta’siri darajasini hisobga oluvchi koeffitsient, (φ=0,02);
A_t – qazish joyidagi oylik yuklama, t/oy:
,
bunda, - bir oydagi ishchi kunlar soni (25kun);
- bir vaqtda qaziladigan qatlamlarning o‘rtacha qalinligi, m;
- lava uzunligi, =150 m;
- kombaynning qamrab olish kengligi, ;
- bir sutkada olinadigan qirindilar soni, ;
- ko‘mir (ruda) zichligi t/m³; 2,5
- qazish joyida ko‘mirni qazib olish koeffitsienti ;
r 25 1,7 150 0,63 2,5 0,9 = 9036,5652 t/oyiga
=
- qatlamlar qazish chuqurligi va yotiqlik burchagi ta’sirini hisobga olish koeffitsienti.
,
bunda, - shaxta maydonining yuqori chegara chuqurligi ( =100 m);
α – qatlamlar yotiqligi burchagi.
= 1+
= =0,6(3+ · 126719000t
Olingan qiymatni shaxta ishlab chiqarish quvvatining o‘lchamli qatoriga muvofiq ravishda ko‘chirish zarur.

	3000	4000	5000	6000	8000	10000	12000	15000
	0,9	1,2	1,5	1,8	2,4	3,0	3,6	4,5

YAqin katta (namunali) qiymatni qabul qilamiz, ishlab chiqarish quvvati quyidagiga teng bo‘lganda
ili .


Xizmatni hisoblash muddati.



bunda, - shaxtaning so‘nish davri (2-3 yil);
- shaxtani o‘zlashtirish davri ( uchun uchun )
94mln / 3mln= 31,3

T= = 31,3 + (3+3)/2 = 34,3

Asosiy (bosh) stvolning joylashish o‘rnini tanlash.
SHaxtani loyihalashtirishda shaxta maydonida stvollarning joylashish o‘rnini to‘g‘ri tanlash katta ahamiyatga ega, chunki asosiy lahimlarning jamlanma uzunligi, binobarin, ularni o‘tkazishdagi va saqlab turishdagi, yuklarni tashishdagi sarf-xarajatlar, stvol oldi seliklaridagi (ishlatilmagan massivlardagi) foydali qazilmalarning talafoti shunga bog‘liq.
Tik qiyali va tik qatlamlarning svitasini (tog‘ jinslari tizmasini) ochishda asosiy stvolni svitaning ustki (osilma) yoniga (I) chetki qatlamlar orasining biror eriga (II) va nihoyat svitaning ostki yoniga (III) joylashtirish mumkin.
Bu variantlardan birinchisi bo‘lmaydi, chunki 1-qavat zaxiralarini ishlashda ham va katta o‘lchamli tayanch seliklarini qoldirganda ham stvollar qazish ishlari zonasiga tushib qolishi mumkin, bunda ular xavfli deformatsiya (tebranish) oladi.
Svita ichida stvollar zona chegarasida (hududida) joylashishi mumkin. Bunda kvershlaglarning jamlangan uzunligi va transportning ish hajmi ular bo‘yicha eng kam bo‘ladi.

Biroq, bu holatda ham stvol deformatsiyasining oldini olish uchun seliklarni qoldirish zarur.

Ostki yonda stvollar joylashuvida yanada uzun qavatli kvershlaglar zarur bo‘ladi, buning natijasida ularni o‘tkazishga va ko‘mirni (rudani, foydali qazilmalarni) tashishga ketadigan sarf-xarajatlar svita ichida stvollar joylashuviga qaraganda ular bo‘yicha ko‘proq bo‘ladi. Ammo stvollarning bunday joylashuvida saqlovchi seliklarda foydali qazilmalar talafoti bo‘lmaydi, stvollar o‘zi esa deformatsiyaga uchramaydi. SHuning uchun ochishda stvollarni svitaning ostki yoniga joylash tavsiya etiladi.
SHaxta maydonini qismlarga bo‘lish usullarini tanlash
va ularni ishlatish tartibi.
SHM zaxiralarining oqilona va iqtisodiy samarali ishlatilishini ta’minlash uchun ular, egallab turgan maydonidan qat’iy nazar, kichik qismlarga bo‘linadi. Tayyorlash usuli shaxtaning sifatli tavsifi sanaladi, undan kon ishlarini rejalashtirishda foydalaniladi va uning ishidagi texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar bunga jiddiy ravishda bog‘liq bo‘ladi.


Tayyorlashning qavatli usuli.

Agar SHM hududida yoki gorizontda qatlam yotiqligi bo‘yicha cho‘ziqligi bo‘ylab cho‘zilgan uchastkalarga bo‘linsa, unda bu uchastkalar qavatli deyiladi, SHM tayyorlash usuli esa qavatli usul deyiladi.