Fotosintezning qorong‘ilik bosqichi

FOTOSINTEZNING SAM YО‘LI
Ontogenezning kо‘pchilik davri juda qurgoqchilik sharoitida о‘tadigan о‘simliklarda fotosintez S₄ yо‘li bilan borib, ular asosan, kechasi (og‘izchalar ochiq vaqgda) SO₂ ni yutib oladi va olma kislotasi (malat)ni tо‘playdi. Chunki kunduz kunlari og‘izchalari tо‘la yopiq bо‘ladi. Ogazchalarning yopiq bо‘lishi ularni tanasidagi suvning transpiratsiya uchun sarflanishidan saqlaydi.
Kechasi og‘izchalar ochiq bо‘lganda kabul qilingan SO₂ va nafas olish jarayonida ham ajralib chiqan SO₂ lar fermentlar (FEP-karboksilaza) yordamida fosfoyenolpiruvat bilan birlashib oksaloatsetat (osk) hosil bо‘ladi. Oksaloatsetat kislotasi esa NADF yordamida malatga" aylanadi va hujayra vakuolalarida tо‘planadi. Kunduzi xavo juda issiq va og‘izchalar yopiq paytida malat sitoplazmaga о‘tadi va u yerda malatdegidrogenaza fermenti yordamida SO₂ va piruvatga parchalanadi. Hosil bо‘lgan SO₂ xloroplastlarga о‘tadi va Kalvin sikli bо‘yicha shakarlarning hosil bо‘lishida ishtirok etadi. Hosil bо‘lgan piruvat (FGK) kislotasi ham kraxmalning hosil bо‘lishi uchun sarflanadi.
Fotosintezning bu yо‘li asosan kuchli qurgoqchilikka chidamli bо‘lgan sukkulentlar oilasi (kaktuslar, agava, aloe va boshqalar) vakillarida sodir bо‘ladi. Bu inglizcha Sgassulaceaeoeid metalolism tushunchasidan kelib chiqib, SAM yо‘li deyiladi.
Umuman fotosintezning bu yо‘lida kechasi kabul qilingan SO₃ kunduzi fotosintezda ishtirok etadi.
YORUG‘LIKDA NAFAS OLISH
О‘simliklarda yorug‘lik.ta’sirida kislorodning qabul qilinishi va karbonat angidridningajralib chiqishi yorug‘likda nafas opish deyiladi.
Nafas olishning bu turi mitoxondriyalarda bо‘ladigan va kimyoviy energiya ajralishi bilan tavsiflanadigan oksidativ nafas olishdan tubdan farq qiladi. Yorug‘likda nafas olish jarayonida uchta organoid: xloroplastlar, peroksisomalar va mitoxondriyalar ishtirok etadilar (35-chizma).
Yorug‘liqda nafas olish xloroplastlarda boshlanadi. Fotosintez jarayonida oraliq mahsulot sifatida glikolat kislotasi ajraladi:
Glikolat xloroplastlardan peroksisomalarga о‘tadi va tashqaridan qabul qilinadigan kislorod yordamida to glioksilat kislotasigacha oksndlaiadi:
Oraliq mahsulot sifatida ajralgan vodorod peroksid katalaza fermenti yordamida parchalanadi. Glioksilat aminlanish yо‘li bilan glitsinga aylanadi:
Hosil bо‘lgan glitsin mitoxondriyalarga о‘tkfziladi va u yerda ikki molekula glitsindan serin hosil bо‘ladi va SO₂ ajraladi. Serin yana peroksisomalarga о‘tkaziladi va oraliq reaksiyalar natijasida glitserat kislotasi hosil bо‘ladi. Keyinchalik glitserat xloroplastlarga о‘tkaziladi va Kalvin siklida ishtirok etadi. Bujarayon glikolat kislotasining xosil bо‘lishidan boshlangani uchun glikolatli yо‘l ham deyiladi. Bu yо‘l S₃ о‘simliklarida sezilarli darajada sodir bо‘ladi. Ayrim hollarda yerug‘likda nafas olish jarayonining jadalligi fotosintez jadalligining 50 foizgacha yetadi. Lekin bu jarayon S о‘simliklarida yaxshi sezilmaydi. Chunki ajralib chiqqan SO₂ meuofill hujayralarida ushlanib, fosfoyenolpiruvat(FEP) bilan qо‘shilish natijasida oksaloatsetat va malat kislotalari hosil bо‘ladi. Keyinchalik ulardan ajralgan SO₂ xloroplastlarga о‘tadi va fotosintezda ishtirok etadi. Shuning uchun ham S₄ о‘simliklarda fotosintez mahsuldorligi yuqori bо‘ladi.
Reja:

1.