Фото: «Newsline»

Маълумотларни тақдим қилиш турлари ва чиқиб кетиш эҳтимолли каналлари
Мобиль алоқа тизимида махфий маълумотлар муаммоси ечими мураккаблигининг асосий сабабларидан бири ушбу тизимларда унинг жисмоний турлари кўплигидир, бу эҳтимолли чиқиб кетиш каналлари мавжуд бўлишини олдиндан башорат қилади ва шу билан жисмоний ҳамда функционал жиҳатдан ҳимоя тизимининг кенг қамровли ҳимоясини ташкил қилишни тақозо этади.
Шундай қилиб, идоравий тасарруфда бўлган замонавий автоматлаштирилган мобиль алоқа тизимларида маълумот нутқ кўринишида, матн кўринишида ёки қоғоздаги график тасвирларда, фото ва киноплёнкада, проекцион экранларда, шу жумладан, компютер мониторларида ва бошқа кўринишларда айланиши мумкин.
Алоқа каналлари бўйича мобиль алоқа тизимларининг объектлари орасида айланаётган маълумотларни ўғирлаш ҳолатлари ҳам радиоканаллар линиялари орқали, ҳам симли линиялар орқали узатилаётганда юз бериши мумкин.
Мобиль алоқа тизимларининг объектларидаги маълумотлар чиқиб кетиш каналларининг барчаси учта асосий тоифага ажратилади:
- акустик каналлар;
- оптик каналлар;
- техник воситаларнинг чиқиб кетиш каналлари.
Мобиль алоқа тизимининг объектларида маълумотлар чиқиб кетишининг асосий каналлари жисмоний майдонлар ҳисобга олинган ҳолда кўриб чиқилади:

• 
  акустик канал бўйича чиқиб кетиши;
  
• 
  виброакустик канал бўйича чиқиб кетиши;
  
• 
  шифрловчи ва дешифрловчи ускуналарга эга бўлмаган симли ва радиоалоқа каналлари бўйича чиқиб кетиши;
  
• 
  электромагнит каналлари бўйича чиқиб кетиши;
  
• 
  электр энергиянинг истеъмоли бир маромли бўлмаганлиги ҳисобига асосий техник воситалари электр таъминотининг иккиламчи манбалари орқали чиқиб кетиши;
  
• 
  электрик, магнитли ва акустик майдонлар хавфли сигналининг ёрдамчи техник воситаларга таъсир кўрсатиши натижасида чиқиб кетиши;
  
• 
  ерга уланган сим занжирларидаги хавфли сигналнинг электр энергияси ҳисобига чиқиб кетиши;
  
• 
  махфий маълумотлар узатиладиган занжирлар орасидаги ўзаро таъсир ва объект хавфсизлиги ҳудудидан ташқарига чиқишга эга бўлган ёрдамчи техник воситаларнинг занжирлари орасидаги ўзаро таъсир ҳисобига чиқиб кетиши;
  
• 
  асосий техник воситалар билан шакллантирилган қурилмаларнинг электромагнит нурланишлари ҳисобига маълумотларнинг чиқиб кетиши.
  

Хулоса
Мобиль алоқа тизимларидаги ахборот хавфсизлигининг муаммолари кўриб чиқилгандан ва таҳлил қилингандан сўнг қуйидаги хулосалар чиқарилди:

1. 
   Ҳар қандай ахборот тизими, мобиль алоқа тармоқлари ахборот хавфсизлигини бузувчиларининг ҳужумлари остида қолиши мумкин, ушбу ҳужумлар тармоқ ахборот соҳасига хос бўлган хавф ва заифликларни амалга оширади.
   
2. 
   Ахборот хавфсизлиги масалалари бўйича норматив-ҳуқуқий базанинг таҳлили бугунги кунда алоқа опреаторларини ҳам ўзларининг, ҳам уларга ишонч билдирган фойдаланувчилар ахборот ресурсларининг хавфсизлигини таъминлаш бўйича мажбурият юклайдиган ҳужжат билан расмийлаштирилган талаблар мавжудлигини кўрсатди. Бироқ мобиль алоқа тизимларида маълумотларни ҳимоя қилишни ташкил қилиш билан боғлиқ бўлган барча масалалар ҳам етарли даражада меъёрланмаган.
   
3. 
   Юқорида келтирилган талабларни бажариш учун мобиль алоқа тизимларини лойиҳалаштириш ва қуриш босқичидан бошлаб, маълумотларни ҳимоя қилиш тизимини яратишга киришиш зарур, унинг қўлланиши, мобиль алоқалар тармоқлари, операторлар ва давлатнинг хизматларидан фойдаланувчиларнинг турли гуруҳлари ахборот хавфсизлигини таъминлашда манфаатларни ҳисобга олиш имконини беради.
   
4. 
   Белгиланган мақсадга эришишнинг асосий тамойилларидан бири — ахборот хавфсизлиги базавий босқичи механизмининг амалга оширилиши ва қўлланилиши ҳамда ахборот хавфсизлиги даражасини оширишга имкон берувчи хусусиятга эга маълумотларни ҳимоя қилиш тизимини ташкил қилиш зарур ва мажбурий ҳисобланади.