Fonetika, grammatika, so‘z yasalishi va orfografiyani o‘rgatish metodikasi Kichik yoshdagi o'quvchilarda ilmiy dunyo-qarash elementlarini

Shakl yasovchi qo‘shimchalarni o‘rganish xususiyatlari.
Shakl yasovchi qo‘shimcha so‘zning grammatik ma’nosini ifodalaydi.
O‘quvchi (nimani?) kitob... sevadi. U (nimadan?) kitob... yaxshi foydalanadi? O‘quvchilar o‘qituvchi rahbarligida “So‘zning shaklini nima uchun o‘zgartirishga to‘g‘ri keldi? So‘z shaklini o‘zgartirish bilan nimaga erishiladi?” savollariga javob beradilar.
To‘rtinchi bosqich – so‘z turkumlari bilan bog‘liq holda so‘zning tarkibi ustida ishlash (3-, 4-sinflar). Masalan, ot ko‘proq boshqa bir otdan (ishchi, baliqchi; sinfdosh, sirdosh; bog‘bon, oshpaz, zargar), shuningdek, fe’ldan (elak, kurak, yutuq, o‘roq, yotoq, bilim ); sifat ko‘proq otdan (suvli, suvsiz; yozgi, qishki, ishchan, ishsiz), shuningdek, fe’ldan (maqtanchoq, o‘tkir, sezgir), fe’llar otdan (ishla. gulla, gapir), sifatdan (oqla, yaxshila, oqar, qoray) yasaladi.


6 So'z turkumlarini o'qitish metodikasi. Otni o'rgatish tizimi. Otning leksik va grammatik ma'nosi ustida ishlash. Otlarda son haqida tushunchani o'rganish metodikasi
Reja:
1. O‘quvchilarda so‘z turkumlarini bilish ko‘nikmasini shakllantirish.
2. Boshlang‘ich sinflarda otni o‘rganish vazifalari.
3. Otni o‘rganishda izchillik.
4. Otlarda son mavzusini o‘rganish usuli.
5. ,,Otlarda egalik qo‘shimchalari“ mavzusini o‘rganish usuli.
6. Otlarning turlanishi mavzusini o‘rganish usuli.

So‘z turkumlari ustida ishlash metodikasining lingvistik asosi so‘zlarning leksik-grammatik, morfologik va sintaktik belgilariga ko‘ra turli guruhlarga ajratilishi – so‘z turkumlari haqidagi ilm sanaladi. Ularni turkumlarga ajratishda uch belgiga:

a) leksik ma’nosi (nimani ifodalashi, ya’ni predmet, harakat yoki holat, belgi kabilarning umumlashtirilgan ma’nolari);
b) morfologik (so‘zning turli shakl tizimi);
v) sintaktik (turli morfologik shakllarning sintaktik vazifa bajarishi) belgilariga asoslanadi. Demak, so‘z turkumlari ustida ishlash o‘quvchilarning muayyan guruhdagi so‘zlarning umumlashtirilgan ma’nolarini, kishilarning aloqa vositasi sifatidagi o‘rnini tushunib olishlariga qaratilishi lozim.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari so‘z turkumi bilan umumiy tanishtirilgandan keyin har bir leksik – grammatik guruh alohida-alohida o‘rganiladi. Ular ot, sifat, son, fe’lning quyidagi xususiyatlarini bilib oladilar:
1) so‘z nimani bildirishi (predmet, predmet belgisi, predmet sanog‘i va tartibi, predmet harakati yoki holati); 2) qanday so‘roqlarga javob bo‘lishi; 3) o‘zgarish-o‘zgarmasligi; 4) gapda, asosan, qanday vazifada kelishi. O‘quvchilar mana shu o‘rgangan belgilar asosida so‘z turkumlarini qiyoslaydilar.
Ot
1. Predmet bildiradi. 2. Kim? yoki nima? so‘rog‘iga javob bo‘ladi. 3. Birlik va ko‘plikda qo‘llanadi. 4. Egalik qo‘shimchalari bilan o‘zgaradi. 5. Kelishik bilan turlanadi.
6. Gapda ega yoki ikkinchi darajali bo‘lak vazifasida keladi.
Sifat
1. Predmet belgisini bildiradi. 2. Qanday? yoki qanaqa? so‘rog‘iga javob bo‘ladi. 3.O‘zgarmaydi. 4. Gapda ikkinchi darajali bo‘lak vazifasida keladi.
Son
1. Predmetning sanog‘i va tartibini bildiradi. 2. Necha? yoki nechanchi? so‘roqlariga javob bo‘ladi. 3.Asosan o‘zgarmaydi. 4.Gapda ikkinchi darajali bo‘lak vazifasida keladi.
Fe’l
1. Predmet harakatini bildiradi. 2. Nima qildi?, nima qiladi?, nima qilyapti?, nima qilmoqchi? kabi so‘roqlarga javob bo‘ladi. 3. Bo‘lishli va bo‘lishsiz shakllarda qo‘llanadi. 4. Shaxs-son qo‘shimchalari bilan tuslanadi. 5. Uch zamonni bildiradi. 6.Gapda kesim vazifasida keladi.
Masalan, gul, guldor, gulladi. nima? – gul, predmetni bildiradi, ko‘plikda qo‘llanadi – gullar, bu ot; guldor – qanday? so‘rog‘iga javob bo‘ladi, predmet belgisini bildiryapti, bu – sifat; gulladi – nima qildi? so‘rog‘iga javob bo‘lyapti, predmetning holatini bildiryapti, bo‘lishsiz shaklda qo‘llanadi – gullamadi, bu – fe’l.
O‘quvchilarga so‘z turkumlarini mustaqil va yordamchi so‘z turkumlariga ajratib o‘rgatish ko‘zda tutilmagan.