Фонетик сатҳ бирликлари

2.3.5. Pozitsion variantlar 

 

 

Undoshlar uchun unli oldi pozitsiyasi kuchli, unlidan keyingi, ikki unli orasi 

(intervokal) so‗z oxiri pozitsiyasi kuchsiz pozitsiya sanaladi.  

 

O‗zbek  tilida  undosh  fonemalar  kuchli  pozitsiyada 

namuna 

hisoblanuvchi 

varianti  orqali  voqelanadi.  Kuchsiz  pozitsiyada  esa  korrelyativ  munosabatda 

bo‗lgan  juftliklar  korrelyativ  belgilarini  yo‗qotadi.  Natijada  zidlanuvchi  a‘zolar 

o‗rtasida  farqlovchi  belgilarning  neytralizatsiyasi  ro‗y  beradi.  Bunday 

neytrolizatsiyaga  uchrovchi farqlovchi belgilar turlicha bo‗lishi mumkin: 

1) jaranglilik-jarangsizlik  belgisiga  ko‗ra  zidlanuvchi  korrelyativ  a‘zolar  kuchsiz 

pozitsiyada bu belgisiga ko‗ra mo‗‘tadillashadi.  

Mo‗‘tadillashuv ikki yo‗nalishda ro‗y beradi: 

a)  jarangli  undosh  jarangsiz  undosh  kabi  talaffuz  qilinadi.  Masalan,  b~p:  bop 

(bob), kavop (kabob), d~t obot (obod), g~k bark (barg) va boshq. 

b)  jarangsiz  undosh  jaranglilashadi.  Bu  vaqtda  jarangsiz  undoshdan  oldin  kelgan 

unli  cho‗ziladi.  Unlining  cho‗zilishi  esa  o‗zidan  keyin  kelgan  undoshning 

kuchsizlanishiga – jarangli variantga ega bo‗lishiga sababchi bo‗ladi:  

---

 

76 

 

Navbahor, ochildi gullar, sabza bo‗ldi