Фонетик сатҳ бирликлари

2.3. Fonemalarda invariant va variant munosabati  

 

Fonologik  sathda  invariant-variantlilik  munosabati  ko‗pchilik  tomonidan 

tilga  olingan  bo‗lsa-da,    invariantni  qanday  belgilash  muammosi  turlicha  talqin 

qilinadi.   

Fonologik sathda  umumiylik-xususiylik dialektikasi fonologik birliklarning 

tasnif  va  tahlilida  ham  aks  etadi.  Fonologik  tasnif    va    tahlilda  fonemalar 

paradigmatik  va  sintagmatik  jihatdan  qaraladi.  Fonemalar  paradigmatik  jihatdan 

o‗rganilganda,  har    bir    fonemaning  muayyan  tilning  fonologik  sistemasidagi 

boshqa  fonema  bilan  assotsiativ    munosabati,    ularning    bir-biri  bilan  ongdagi 

qiyosi  tushu-niladi.  Fonemalarni  paradigmatik  planda  o‗rganish  orqali  qiyoslana-

yotgan  fonemalarning  farqlovchi  (differensial)  va      farqlanmaydigan   

(nodifferensial)      belgilari  aniqlanadi.

2

  Shunday  qilib,  paradigmatik  munosabat 

orqali  fonemalarning  qanday  belgilardan  tashkil  topgan  umumlashma  ekanligi 

belgilanadi.    Sintagmatik  jihatdan  esa  ularning    nutq  jarayonidagi  turli  xil 

artikulyatsion-akustik o‗zgarishlari o‗rganiladi.

3