Fiziologiyasi va gigiyenasi

Qon  plazm asi  birlam chi  va  haqiqiy  sivdiklarning  tarkibi  (%  larda)
M oddalar
Qon  plazm asi
B irlam chi  siydik
H aqiqiy  siydik
Suv
9 0 -9 2
99  ga  yaqin
9 9-98
Oqsillar,  yog'  lar, 
glikogen
7 -9
y o ’q
Y o'q
G lukoza
0.1
0.1
Y o' q
Natriy  (ion  shakl)
0.3
0,3
0.4
XIor.  (ion  shakl)
0.37
0.3  -
0,7
Kaliy  (ion  shakl)
0.02
0.02
0.15
Sulfat  (ion  shakl)
0.002
0.002
0,18
M agniy  (ion  shakl)
0,0025
0.0025
0.006
M ochevina
0.03
0.03
2.0
Siydik  kislotasi
0.004
0.004
0.05
Voyaga yetgan  odam larda bir kecha-kunduzda  150-170  / ga ya­
qin  birlamchi  siydik hosil  bo'ladi.
Siydik  hosil  b o iish in in g   ikkinchi  fazasida  birlamchi  siydik 
tarkibidagi  suv va boshqa moddalarning  qayta qonga so'rilishi-rea- 
sorbsiva  yuz  beradi.  Birlamchi  siydik  qonga  suv,  ko'plab  tuzlarni, 
glukoza.  am inokislotalar va  boshqa moddalarni  beradi.  Mochevina 
va  siydik  kislotasi  qayta  so'rilm aydi.
Qayta so'rilishdan tashqari.  buyrak kanalchalarida faol  sekretsi- 
ya jarayoni  ham  yuz  beradi.  Kanalchalarning  sekretorlik  funksiya- 
si 
tufayli 
organizmdan  qaysidir  sabablar  bilan  kapillarlar  to'ridan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kapsula  yuzasiga  filtrlanaolmagan  moddalar  chiqarib  yuboriladi 
(bo'yoqlar,  dorivor  moddalar).
Qayta  so'rilish va siydik kanalchalarining  faol  sekretsiyasi  nati- 
jasida  bir  kecha-kunduzda  voyaga  yetgan  odam larda  1,5  /  haqiqiy 
(ikkilamchi)  siydik  hosil  bo'ladi.
Yosh  ulg'ayishi  bilan  siydikning  miqdori  ham  tarkibi  ham 
o'zgaradi. Bolalarda siydik voyaga yetgan odam larga nisbatan ko'p 
ajraladi,  siydikning  chiqarilishi  bolalar  ratsionida  nisbatan  katta 
m iqdorda  suv  va  uglevodlarning  b o iish i  va  suv  almashinuvining 
jadal  kechishi  hisobiga  ju da  tez  va  k o ‘p  bo'ladi.
Faqat tug'ilganidan keyingi birinchi  3 -4  kunlari ajraladigan siy­
dikning  miqdori  unchalik  k o 'p   bo'lm aydi.  Bir  oylik  bolalarda  bir 
kecha-kunduzda  350-380  ml  siydik  ajraladi,  bir  yoshning  oxiriga 
kelib -  750  ml,  4-5yoshda -   1  / ga yaqin,  10  yoshda -   1,5  /, jinsiy 
yetilish davrida  esa 2 
I
 gacha  siydik  ajralish  kuzatiladi.
Yangi  tug'ilgan  bolalarning  siydigi  o 'ta   kislotali  reaksiyaga ega 
b o is a , yosh ulg'ayishi  bilan  siydikning reaksiyasi  kuchsiz kislotali 
bo'ladi  va  siydikning  reaksiyasi  bola  iste’mol  qilayotgan  ovqatlar 
xarakteriga ham bog'liq  holda o'zgaradi.  K o'plab  g o "shtli  ovqatlar 
iste’mol  qilinganida organizmda ko'plab kislotali almashinuv mah- 
sulotlari  hosil bo'ladi,  shunga mos holda siydik ham ancha kislotali 
bo'ladi.
Bolalar  o'sim lik  dunyosi  oziqalari  bilan  oziqlanganda,  ularning 
siydigini  reaksiyasi  ishqoriy  tom onga og'adi.
Yangi tu g 'ilg a n  bolalarning  buyraklari epiteliyasini o 'tk azu v - 
chanligi ju d a  yuqori,  shu  sababli  ham  ularning  siydigini  tark ib i­
da  oqsillar  uchraydi,  lekin,  asta-sekin  s o g io m   bolalar  va  vo y a­
ga  yetgan  odam larning  siydigi  tarkibida  oqsil  saqlanm aydi. 
B olalarning  hayotining  3 -4   oyi  m obaynida  siydigi  tarkibida 
m ochevina  voyaga  yetgan  odam larnikidagiga  nisbatan  kam. 
M ochevinaning m iqdori  sekin-asta orta boradi va bu k o ’rsatkich 
ikki  yoshli  bolalarda  ikki  m artaga  ortadi.  Yosh  u lg 'av ish i  bilan 
bolalarning  siydigidagi  m ochevinaning  m iqdori  orta  boradi  va 
siydik  kislotasining  m iqdori  kam aya  boradi.  B olalar organizm i- 
da  m ochevinadan  natriy  ionlari  va  xloridlar ju d a   vengil  qonga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

so 'rilad i.  shu  sababli  ham  em adigan  bolalar  siydigida  xloridlar 
voyaga  yetgan  odam larnikidagidan  10  baravar  kam dir.  Yosh 
bolalar  siydigi  tarkibidagi  xloridlarning  m iqdori  yosh  ortishiga 
m os  holda  orta  boradi.  B olalar  organizm i  natriy  elem entini  ush- 
1 ab  qolish  xususiyatiga  egadir.
Yuqorida  qayd  qilinganidek.  yosh  ulg'ayishi  bilan  siydik 
tarkibidagi  natriyning  miqdori  orta  boradi.  6  yoshdan  14  yoshga­
cha  b o ig a n   bolalarning  bir  kecha-kunduzlik  siydigi  tarkibida  nat­
riyning  miqdori  2  g  dan  5  g  gacha  o'zgarib  turadi,  voyaga  yetgan 
odam larning  1  /  siydigi  tarkibida  3-5.2  g  natriy  saqlanadi.