Fiziologiyasi va gigiyenasi

Yurak  va  tomirlar  faoliyatiga  reflektor  ta’sirlar.  Odamning 
emotsional  holatiga  u  bajaradigan  ishiga  bog'liq  holda  yurak  qis- 
qarishining  ritmi  ham,  kuchi  ham  o'zgaradi.  Odamning  holati  qon 
aylanish  tomirlariga  ta'sir  ko'rsatib  ularning  yuzasini  toraytiradi. 
Qo'rqqanda, achchiqlanganda, jism oniy ish  bajarganda qon tomirlari 
yuzasini  o'zgarishi  tufayli  odam  oqarishi  yoki  qizarishi  mumkin.
Yurakning  ishi  va  qon  tom irlarining  yuzasini  o'zgarishi  orga­
nizmni  talabi  bilan  bog'liq  b o ’lib,  uning  a'zo   va  to'qim alarining 
kislorod  va  to'yim li  m oddalar  bilan  ta'm inlanishiga  ham  bog'liq. 
Yurak-tomirlar  tizimini  faoliyatining  organizm  turgan  sharoitga 
moslashishi  bir-biri bilan o 'zaro   aloqada faoliyat ko'rsatuvchi  nerv 
va gumoral  reflektor mexanizm lar bilan ta'm in  etiladi. Nervlarning 
yurak  va  tom irlar  faoliyatini  boshqaruvchi  ta ’siri  ularga  markaziy 
asab  tizimidan,  markazdan  qochuvchi  nervlar  orqali  beriladi.  Har 
qanday sezuvchan uchlarni  q o 'zg 'atish yo'li  bilan yurakning qisqa­
rish chastotasini tezlashishini  yoki  sekinlashishini  reflektor ravish­
da chaqirish mumkin.  M arkazga  intiluvchi  nerv tolalarining uchla- 
rida issiq yoki  sovuq,  igna sanchish va boshqa turdagi  ta ’sirotchilar 
ta'siri qo'zg'alishlar chaqiradi, bu esa markaziy asab tizim iga beril- 
gan yerdan adashgan voki  simpatik nerv tolalari  orqali  yurakkacha 
yetib  boradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yurakning markazdan qochuvchi  nerv tolalari im pulslam i faqat­
gina  uzunchoq  va  orqa  miyadan  olmasdan  balki  markaziy  asab 
tizim ining boshqa yuqorigi b oiim laridan, shu jum ladan, bosh miya 
katta  yarimsharlari  po'stlog'idan  ham  impulslar  oladi.  M a'lum ki. 
og'riq  yurak  qisqarishining  tezlashishini  chaqiradi.  M asalan,  bo- 
lalarni  davolash  paytida  ukol  qilgan  bo'Isa.  oq  yaktakli  kishilami 
ko'rishni  o'ziyoq  bolalarda yurak  urishining  tezlashishini  chaqira­
di.  Xuddi  shunday  holatlarni  start  berilishidan  oldin  sportchilarda, 
o'quvchi  va talabalarda  esa imtihonlardan  oldin kuzatish mumkin.
Bir  vaqtning  o 'zida  impulslar  markaziy  asab  tizim idan  yurak- 
ka  va  tom irlar  harakatini  boshqaruvchi  markazdan  boshqa  nervlar 
orqali qon tom irlariga boradi.  Shuning uchun tashqi va ichki muhit- 
dan  organizmga  tushayotgan  ta'sirotchilar  ta'siriga  yurak  ham 
tom irlar  ham  javob  beradi.
Qon  bosimining  o ich am in i  doimiyligini  boshqarilishida  to- 
mirlarni  o'zlaridagi  retseptorlar  tom onidan  chaqiriladigan  im- 
pulslar-tomirli reflekslar muhim ahamiyatga ega. M axsus fiziologik 
aham iyatga  ega  bo'lgan  rolni  aorta  yoyida  va  uyqu  arteriyasi- 
ning  ichki  va  tashqi  arteriyalarga  bo‘linadigan  joyida  joylashgan 
retseptorlar  o'ynaydi.  Ana  shu joylarda  yurak-tom irlar  tizimining 
o 'z-o 'zin i  boshqarilishida  ishtirok  etuvchi  tomirli  refleksogen 
zonalarning  retseptorlari  tom irlarda  qon  bosimi  ko'tarilganida 
q o 'z g ;aladi,  shu sababli  ularni