Fiziologiyasi va gigiyenasi

9.  5.  Trombotsitlar
Odamlarning  trombositlari  plazmatik  hosila  bo'lib,  shakli  oval 
yoki  yumaloq,  diametri  2-5  mkm  ni  tashkil  etadi.  Odamlardagi 
trom bositlar  yadroga  ega  emas  va  qizil  ilikning  gigant  hujayrala- 
rining  sitoplazmatik  boMaklari  hisoblanadi.  Elektron  mikroskop 
ostida  ipsimon  o ‘simtalarga  ega  bo'lgan  yulduzli  hosilalar  singari 
k o ‘rinishga  ega  bo4adi.
Odamlarning  1  mm 3  qonida  200  mingdan  400  minggacha 
trom bositlar  saqlanadi.  Qon  tarkibidagi  trombositlarning  miqdori 
o'zgarib  turadi.  Kunduz  kuni  ularning  miqdori  kechasidagidan 
ko'p bo'ladi.  O g'ir jism oniy  ishdan keyin trombositlarning miqdori 
3-5  martaga  ortadi.
Trombositlar  ham  qizil  ilikda  va  taloqda  hosil  bo'ladi  va  ular­
ning  hayotining  davomiyligi  5 -7  kunni  tashkil  etib,  parchalanishi 
taloqda  kechadi.
Trombositlarning  asosiy  funksiyasi  ular  qonning  ivishida 
ishtirok  etishi  bilan  bog‘liq.  Qon  tomirlari  jarohatlanganda  trom ­
bositlar  parchalanadi.  Bu  paytda  ulardan  plazmaga  qon  laxtasi 
shakllanishi  uchun zarur bo'lgan modda-tromb chiqadi. Trombosit- 
larga  xos  bo'lgan  xususiyatlardan  biri,  ularning  begona  va  notekis 
yuzalarga  yopishishi  va  qatma-qat  bo'lib  jovlashish  xususiyatidir 
(shish,  jarohatlangan  qon  tomiri).  Yorilgan  trom bositlarning  plas- 
tinkalari  bu  paytda  keskin  o 'z   o'lcham ida  xuddi  cho‘ziladigan 
singari  (5-10 marta)  kattalashadi.  Ular aylana yoki  doira shaklidan,
277
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o'sim talari  bilan  yulduzsimon  shaklni  oladi.  M aydagina  qon  tomi- 
rini  jarohatlash  bilan  parchalangan  trom bositlarning  plastinkalari 
juda tez yopishishida.  bir jovga yig'iladi.  bir-biriga yopishishadi va 
juda tez oq tromb hosil qiladi.  o'ziga xos  biologik tiqin qon  oqishi- 
ni  to'xtashini  ta ’minlaydi.  So'ngra  bu  trom b  atrofiga  fibrin  iplari 
o'tiradi.  ular  bilan  birga  eritrotsitrotsitlar  ham  o ‘tiradi.  Tromb  as- 
ta -se k in o ‘zrangini o ’zgartirib qizaradi.  Odatda. trom blarning hosil 
bo'lishi  qon  tomirlarining  toravishi  bilan  birga  kechadi.  Bu  jara- 
yonni  amalga oshishini  qon  plastinkalarining  parchalanishida  ajra- 
ladigan  tom irlarni  toraytiruvchi  modda  -  
serotonin
  ta 'm in   etadi.
Ikki  bosqichli  v o i   bilan  sentrifuga  qilingan  qon  plazmasidan. 
eritrotsitlardan  va  leykotsitlardan  trom bositlarni  ajratib  olish  im- 
koniga  ega  bo'lindi.  Trombositlarni  parchalanishining  oldini  olish 
uchun  qonni  sentrifuga  qilishni  sovuq  jovda  o ‘tkazish  maqsadga 
muvofiq.  olingan  oq  plyonka  shaklidagi  trom bositli  massa.  plvon- 
kani  maxsus  konservatsiyalovchi  eritmada  saqlanadi.  Trombositli 
massa  tibbivot  am aliyotida  qon  oqishini  to'xtatishda  q oilan ilad i.
Yangi  tug'ilgan  bolalarning  1  m m ’’  qon  tarkibida  150  000  dan 
350  000  gacha.  emadigan  bolalarda -   150  000  dan  424  000  gacha 
trom bositlar  saqlanadi.  1  yoshdan  16  yoshgacha  boTgan  bolalarda 
200  mingdan  300  m inggacha  trom bositlar  boMadi.