Fiziologiyasi va gigiyenasi

Oliy  asab  faoliyatini o ‘rganish  usullari
I.  P.  Pavlov  fistula  qo'y ish   usuli  yordamida  ovqat  hazm lov­
chi  bezlar  funksiyasini  o'rganishda  so'lak  bezi  yo'lidan  tashqari- 
ga  so'lak  faqatgina  itning  og'iz  b o 'sh lig 'ig a  oziqa  tushgandagina 
emas.  balki  uning  ko'rinishi,  hidi,  xizmatchini  oyoq  tovushlariga, 
idishlarni  tovushiga  ham  so'lak  ajralishini  kuzatdi.
I.  P.  Pavlov  bu  hodisani  tushuntirib  berdi  va  uni 
shartli refleks 
deb  atadi.
Shartli  reflekslar  usuli  yordamida  I.  P.  Pavlov  bosh  miya  katta 
yarimsharlari  p o 'stlo g 'i  va  unga  yaqin  yotuvchi  po'stloq  osti  tu ­
zilmalari,  bosh  miya  po'stlog'idagi  irradiatsiya  va  konsentratsiya 
hodisalarini,  miyaning  analitik  va  sintetik  faoliyatlarini  o'rgan- 
di.  Aynan  shartli  reflekslar  usuli  I.  P.  Pavlovga  oliy  asab  faoliyati 
haqidagi  ta'lim otni  yaratish  imkonini  berdi.  N.  I.  Krasnogorskiy 
bolalarda  oliy  asab  faoliyatini  o'rganish  uchun  ularda  q o'ng'iroq- 
chaning  tovushiga  shartli  refleks  hosil  qildi.  Q o'ng'iroqcha  to- 
vushi  shartli  qo'zg'atuvchi  vazifasini  o'tadi.  M ustahkamlovchi 
bo'lib  esa.  sut  ichirish  xizmat  qildi.  Bu  paytdagi  so'lakni  yig ‘ib 
olish  uchun  metall  kapsula-surg'ich  ishlab  chiqildi.  S o'lak yig'uv- 
chi  kapsula,  og'izning  shilliq  pardasiga  shundav  yopishtiriladiki, 
uning markaziga so'lak bezining so'lak chiqaruvchi y o ‘li to 'g 'rilab  
qo'yiladi  va  u  orqali  so'lak o g'iz  bo'shlig'ig a  tushmay,  kapsulaga,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

undan  esa  rezina  nayclia  orqali  tashqaridagi  probirka  yoki  stakan- 
chaga  tushadi.
Bu  usuldan  tashqari  bolalarning  oliy  asab  faoliyatini  o'rganish 
uchun  oziqlanish  reaksiyasining  harakat  komponentlarini  qayd 
qilish  yo'lidan  ham  foydalaniladi.  Buning  uchun  qalqonsimon 
to g 'ay   darajasiga  havo  bilan  to'ldirilgan  rezina  ballon  mahkam- 
landi.  Shartli  qo'zg'atu vchi  ovqat  bilan  mustahkamlanishida.  bola­
ning  chaynash-yutinish harakatlari  ballonchadagi  havo  bosimining 
o'zgarishini  chaqiradi  va  u  maxsus  qayd  qiluvchi  apparatda  yozib 
olinadi.
Chaqaloqlarning  oliy  asab  faoliyati  eksperim entatordan  par- 
da  bilan  ajratilgan  va  faqat  kuzatish  teshikchasi  mavjud  maxsus 
kam eralarda  o'rganiladi.  Bu  paytda  bola  karovatchada  yotadi  va 
k o'rpacha tagiga uning shartli qo'zg 'atu v ch ilar ta'siri ostida yuzaga 
keladigan  harakat  faolligini  qayd  qiluvchi  asboblar joylashtiriladi.
Hozirda  shartli  reflekslar  usuli  bilan  bosh  miya  faoliyatini 
o'rganish  po'stloq  va  miyani  po'stloq  osti  tuzilmalaridagi  elektr 
hodisalarni  o'rganish  bilan birgalikda  bajariladi  va bu