Fiziologiyasi va gigiyenasi

Sinapslardan q o ‘zg ‘alishlarni oHkazilish mexanizmi qanday
bajariladi?
N erv impulslarining sinapsoldi uchlariga kelishi bi­
lan bir vaqtda sinaps b o'shlig 'ig a to 'g 'rid a n to 'g 'ri uning yaqinida 
joylashgan sinaptik pufakchalardan meliatorni chiqarilishi bilan 
boshlanadi. Sinaptik bo'shliqning o ic h a m i juda kichik b o ig an lig i 
sababli mediatorlar sinapsosti membranasiga jud a tez yetib bora­
di va uning moddasi bilan o'zaro aloqada b o ia d i. Bunday aloqa 
tufayli sinaps orti membranasining tuzilishi vaqtincha o'zgaradi,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

uning o'tkazuvchanligi natriy ionlari uchun ortadi, bu esa ionlar- 
ning harakatlanishiga olib kelganligi sababli. 
qo ‘zg'atnvchi sinaps­
orti potensialini
y uzaga keltiradi. Bu potensial m a'lum o'lcham ga 
у etganidan keyin tarqaluvchi q o 'zg 'alish -
harakat potensiali
hosil 
b o ia d i.
Bir necha millisoniy alardan keyin mediatorial' maxsus ferment- 
lar ta'sirida parchalanadi.
Hozirgi paytda ko'plab neyrofiziologlar orqa miyada va bosh 
miy aning ayrim qismlarida bir-biridan sifat jihatidan farqlanuvchi
- q o 'zg'atuvchi va torm ozlovchi sinapslar mavjudligini tan olishdi.
Taxmin qilinishicha. maxsus torm ozlovchi neyronlar aksonla- 
rining nerv uchlarida navbatdagi nevronlarga torm ozlovchi ta ’sir 
ko'rsatuvchi favquloddagi mediatorni ajratadi. Bu mediatorning 
tabiati haligacha to 'liq aniqlanmagan, Ay rim mualliflar bosh miya 
katta yarimsharlari p o 'stlo g 'id a xuddi shunday m ediator b o iib
gam ma-am inomoy kislotasi bo'lsa kerak deb hisoblashadilar.
Tormozlovchi ney ronlarning aksonlari bo'ylab kelayotgan im ­
pulslar ta'siri ostida sinaps b o 'sh lig 'ig a sinapsorti m embranasida 
o 'ziga xos o'zgarishlar chaqiradigan mediator ajraladi. Torm ozlov­
chi mediator sinapsorti mem branasining moddasiga ta'sir ko'rsatib. 
uning kaliy va xlor ionlari uchun o'tkazuvchanlik xususiyatini oshi- 
radi. Hujayra ichidagi anionlarning nisbiy miqdori ortadi, natijada 
q o 'zg'atuvchi sinapslardagidan farqli o'laroq membrananing ichki 
zaryadlarining o ic h a m i kamaymaydi. aksincha. sinapsorti m em ­
branasida ichki zaryadlarning ko'payishi kuzatiladi. Uning giper 
qutblanishi (giperpolarizatsivasi) amalga oshadi bu esa torm ozlov­
chi sinapsorti potensialining hosil bo'lishiga olib keladi. natijada 
torm ozlanish yuz beradi.
Har bir nerv hujayrasida ko'plab qo'zg'atuvchi va tormozlovchi 
sinapslar joylashgan bo'lib. ularning o'zaro aloqasi uchun sharoit 
у aratilganligi hisobiga turli xarakterda kelay otgan impulslarga mos 
holdagi javob reaksiyalari beriladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---