Fiziologiyasi va gigiyenasi

Sim patik qismi. 
Vegetativ asab tizim ining simpatik qismining 
markazlari orqa m iyaning ko'krak va bel segmentlarida (I ko'krak - 
dan I—IV bel) joylashgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

10-rasm.
Vegitativ asab tizim ining chizmasi:
A - parasim patik qism; В - simpatik qism: 1 - kcTz; 2 - yosh bezi; 
3 - nafas ycfllari; 4 - j a g ’ osti bezi; 5 - til osti bezi; 6 - quloq oldi bezi; 
7 - v u r a k : 8 - k e k i r d a k ; 9 - q i z i l o ' n g a c h , meda; 1 0 - j i g a r ; 11 - m e d a o s t i
bezi; 12 - ingichka ichak; 13 - y o ‘g con ichak; 14 - buyrak; 15 - siydik 
pufagi; 1 6 - b a c h a d o n .
Bu yerda orqa miyaning kul rang moddasining yon shoxlari- 
da neyronlar tanasi yotadi, ularning aksonlari esa orqa miyaning
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

oldingi shoxlari tarkibida ayrim shoxchalar shaklida chiqib sim pa­
tik tanaga qarab yo'naladi.
Simpatik gangliyalar umurtqa pog'onasining har ikki tom onida 
joylashib ikkita simpatik tana hosil qiladi. Har bir simpatik tana 
o'zicha alohida-alohida, bir-biri bilan tutashgan nerv tugunlarining 
zanjiri shaklida ko'rinadi.
Qorovul tana ganglivalarida juda ko'pchilik ganlionaroldi nerv 
tolalari uziladi. Ammo bu qismning avrimlari bu yerda uzilmav- 
di va nerv o'rim larining tugunlarigacha (uyat. yurak. yuqorigi va 
pastki charvilar) yetib boradi. Ularda qorovul ustun tugunlarigacha 
uzilmay o'tuvchi simpatik ganglionaroldi nerv tolalari uziladi.
Simpatik qistn odat bo'yicha organizmni barcha a'zo va to'qim a- 
larini innervatsiya qiladi.
Parasim patik qismi. 
M arkazi) parasimpatik neyronlarning 
tanasi orqa. uzunchoq va o'rta miyada joylashgan. Orqa miyada 
parasimpatik nerv hujayralari LI dan IV dum g'aza segmentlarda 
jo y lash ad i.
Kichik tos a'zolari devorida ichki tugunlar joylashadi. qavsiki 
silliq muskullarni va ichaklar faktining pastki qismi bezlarini. siy­
dik chiqaruvchi ichki va tashqi jinsiy a'zolarni innervatsiya qiluv­
chi ganglionarorti tolalari chiqadi.
Uzunchoq miyadan VII. IX. X va XII bosh miy a nervlarining 
parasim patik tolalari chiqadi. Uzunchoq miyadan chiquvchi para­
simpatik tolalarning asosiy massasi adashgan nervlar tarkibida 
undan chiqadi. Uning ko'p sonli tolalari bo'yin. ko'krak va qorin 
a'zolarini innervatsiya qiladi.
O 'rta miy aning parasim patik neyronlari miyaning suv o'tkaz- 
gich yo'llari tubida yotuvchi vadrolarni hosil qiladi. Bosh m iya­
ning III ju ft nervlari (ko'zni harakatlantiruvchi nerv) tolasi k o 'z 
kosachasining orqasidagi joylashgan kipriklar bo'g'in ig ach a bora­
di. Bugundan keyingi tolalar gavharni qisqartiruvchi muskullarni 
innervatsiya qiladi.
Vegetativ asab tizim ining parasim patik qismining gangliyalari 
icloki a'zolarning devorlarida yoki ularning yaqinida joylashadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bu parasim patik asab tizimining asosiy farq qiluvchi xususiyati- 
dir. Ichki a ’zolarning gangliyalari yurakning muskulli devorlarida, 
bronxlarda. qizilo'ngachda, m e‘da-ichaklarda, o ‘t pufagi, siydik 
pufagi hamda ichki va tashqi sekretsiya beziarida joylashgan. Ve­
getativ asab tizim ining ganglionarorti tolalari simpatik tolalardan 
farqli o ia ro q kaltadir.