Fiziologiyasi va gigiyenasi



Download 8,61 Mb.
Pdf ko'rish
bet100/252
Sana29.04.2022
Hajmi8,61 Mb.
#594382
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   252
Bog'liq
Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi (Z.Rajamurodov va b.)-857

6. 1. Taktil analizatorlari
Sezgi a'zolariga tananing barcha sohasida joylashgan retseptor- 
lar va muskullar. qon tom irlar devoridagi retseptorlar va boshqalar 
kiradi. Analizatorlarning miya po\stlog'idagi qismi shikastlansa 
yoki olib tashlansa, ta ’sir murakkab analiz va sintez qilinmavdi. 
M asalan, miya po'stlog'idagi eshitish analizatorlari joylashgan 
chekka qismi olib tashlansa, ta ’sirning nozik tabaqalanishi y o ‘qo- 
ladi.
Asab tizimining faoliyati uchun tashqi muhit omillari va bosh­
qa ta ’sirotchilar doimiy ravishda butun organizmga ta ’sir qilib tu- 
rishi kerak. K o'pgina sezgi a ’zolarining shikastlanishi natijasida 
ta'sirning ular orqali bosh miyaga yetarli kelmasligi tufayli odam 
aktiv faoliyatini yo'qotadi, doimo uxlaydi, bunday odmani saqla­
nib qolgan sezgi a ’zolariga ta ’sir etish bilangina uyg'otish mumkin. 
Tekshirishlardan m a ’lum bo'lishicha. sensor ta ’sirotning y o ‘qolishi 
diqqatni to'plash. mantiqiy fikrlash, aqliy mehnat qilish xususiyat- 
lariga salbiy ta'sir etadi. Sezgi a'zolari orqali ta'sim i tashqi muhit- 
dan, ichki a ’zolardan retseptorlar bo'ylab qabul qilinishi tufayli 
organizmning tashqi va ichki muhiti haqidagi m a’lumotlar bosh 
miyaga yetib boradi.
Axborotning retseptorlardan bosh m iyaga borishi natijasida or­
ganizm o 'z-o'zini boshqaradi. Masalan, qonning tarkibi o'zgarsa.
www.ziyouz.com kutubxonasi


shunga yarasha qon tom irlar devorida qo'zg'alish, torm ozlanish 
vujudga keladi.
Organizmning sensor tizimlari yoki analizatorlariga ko'rish, 
eshitish, vestibular apparat, ta'm bilish, hidlash, teri va ichki a'zo- 
larda sodir bo'ladigan o'zgarishlarni qabul qiladigan interoretsep- 
torlar yoki visseral sensor tizim lar kiradi.
6. 2. Ta’m bilish analizatori
O g 'iz bo'sh lig'i shilliq qavatining epiteliyasida yumaloq yoki 
oval shaklidagi ta ’m bilish pivozchalari joylashgan. Har bir pi- 
yozchada 2 -6 ta ta ’m bilish hujayralari bo'ladi. Katta odam da pi- 
vozchalarning umumiy soni 9 ming tagacha yetadi. Ular tilning 
shilliq qavatidagi so'rg'ichlarda joylashgan. Tilning uchida 150- 
200 ta zam burug'sim on ta'm bilish pivozchalari, asosida esa barg- 
simon piyozchalar bor. Bundan tashqari. ta'm bilish pivozchalari 
yumshoq tanglay yuzasida. yutqinning orqa devorida va hiqildoq 
ustida jud a siyrak joylashgan. Har bir ta ’m bilish piyozchalaridagi
2-3 ta nerv tolalaridan markazga intiluvchi impulslar o'tadi.
Tilda shirin, achchiq. nordon va sho'rni sezuvchi ta'm bilish 
retseptorlari joylashgan. Shiringa tilning uchi, achiqqa asosi, nor- 
donga ikki yon qismi, sho'rga esa tilning uchi va asosi sezgir b o 'la­
di. M oddalarning ta'm i ular suvda yoki so'lakda erigan holda qabul 
qilinganda yaxshi seziladi. N ordon reflektor ravishda yurak qisqa- 
rishini tezlatadi, qon tomirlar devorini toraytiradi, teri haroratini 
pasaytiradi. Shirinlik tomirlarni reflektor ravishda kengaytiradi, 
oyoq qon tom irlarining qonga to'lishini yaxshilaydi, miyaning ich­
ki bosimini kamaytiradi va tana haroratini oshiradi. Yangi tug'ilgan 
bola hayotining birinchi soati va birinchi kunidagi nordon. achchiq, 
sh o 'r va shirin ta'sirga javob reaksiyasi ta'sirlovchining tabiatiga 
mos kelmaydi. 8-10 kundan boshlab shirinlikka adekvat reaksiya 
paydo b o'la boshlaydi.
Bir yoshdan to 6 y oshgacha ta'm bilish retseptorlarining sezuv- 
chanligi ortib boradi. M aktab yoshidagi bolalarning ta'm bilishi
174
www.ziyouz.com kutubxonasi


katta odamlarning ta'm bilisbidan uncha farq qilmaydi. Keksalarda 
ta 'm bilish sezgisi kamayadi.

Download 8,61 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   252




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish