Fizikaviy kimyo fanidan laboratoriya mashg`ulotlari uchun

Kuzatish natijalarining yozilish tartibi

Sarf qilingan ishqorning millilitrlar soni	Reoxord ko’rsatish, mm hisobida	Eritmalarning elektr o’tkazuvchanligi yoki nisbati

Qilingan ish haqida hisobot

1. 
   Konduktometrik titrlash uchun ishlatiladigan ustanovka sxemasining rasmini chizish.
   
2. 
   Eritmaning elektr o’tkazuvchanligi hamda sarf qilingan ishqorning millilitrlar soni orasidagi bog’lanishni ko’rsatuvchi grafik chizish.
   
3. 
   Tekshirilayotgan kislota eritmasining konsentrasiyasini toppish.
   

17-Laboratoriya ishi: Bufer eritmalar tayyorlash
Ishdan kuzatilgan maqsad: Bufer arlashmalar xossalarini o‘rganish.
Ish uchun kerakli jihozlar: Probirkalar qo‘yish uchun shtativ, ettita probirka, ulushlarga bo‘lingan 2 ml li ikkita pipetka.

eritmalar: 0.1 n li sirka kislota, 0.1 n natriy atsetat,

0.1 n li xlorid kislota, 0.1 n li o‘yuvchi natriy eritmalari.
Nazariy qism.
Ba’zi eritmalarga ozroq kislota yo ishqor qo‘shilsa, yoki shu eritmalar suyultirilsa vodorod ionlarining konsentratsiyasi (har qaysi eritma uchun o‘ziga xos) ma’lum chegaragacha o‘zgarmaydi; bunday eritmalar bufer eritmalar (aralashmalar) deb ataladi. Bufer eritmalar kuchsiz kislota va shu kuchsiz kislotaning kuchli asos bilan bergan tuzi aralashmasidan yoki kuchsiz asos va shu kuchsiz asosning kuchli kislota bilan bergan tuzi aralashmasidan iborat bo‘ladi.

Bufer eritmalarning ta’sirini sirka kislota va natriy atsetatdan iborat bufer aralashma misolida ko‘rib chiqamiz.

Sirka kislota eritmasida quyidagi muvozanat bor:
CH₃COOH = CH₃COO^- + H⁺
Massalar ta’siri qonuniga muvofiq:

[CH₃COO^-] . [H⁺]

K= [ CH₃COOH]

bunda: K- kislotaning elektrolitik dissotsilanish konstantasi.

Bu formuladan vogorod ionlari konsentaratsiyasining qiymatini topamiz:

[ CH₃COOH]

H⁺ = K 

[CH₃COO^-]

Sirka kislotaning elektrolitik dissotsilanish darajasi juda kichik bo‘lganidan eritmada kislotaning dissotsilanmagan molekulalari ko‘p bo‘ladi.

Sirka kislotaning natriyli tuzi suvda eritilsa natriy atsetat quyidagi tenglamaga muvofiq deyarli batamom ionlarga ajralib ketadi:

C H₃COONa CH₃COO^- + Na⁺
Agar bu tuz sirka kislotaning suvdagi eritmasiga qo‘shiladigan bo‘lsa,kislotaning elektrolitik dissotsilanish darajasi shu qadar kamayib ketadiki, bunda kislotaning dissotsilanmagan molekulalari konsentaratsiyasi shu kislotaning odatda analitik kimyo metodlariyordamida topiladigan konsentratsiyasiga deyarli teng bo‘lib qoladi.

Formula (2)da [CH₃ COOH] ning qiymati o‘rniga to‘g‘ridan to‘g‘ri(kislota) so‘zi yozib qo‘yilishi mumkin; xuddi shuningdek[Ch₃ COO ] ioni konsentratsiyasining qiymati (tuz ) konsentratsiyasiga teng bo‘lib qoladi, chunki Ch₃ COO ionlari amalda faqat natriy atsetat Ch₃ COONa eritmada elektrolitik dissotsilanishi natijasida vujudga keladi.

Formula (2)dagi [CH₃ COOH] va [CH₃ COO]^- o‘rniga tegishli qiymatlar qo‘yilib:
[ H⁺] = K [kislota]

[tuz]

hosil qilinadi.

K (kislotaning elektrolitik dissotsilanish konstantasi) berilgan sharoitda doimiy qiymat, shu sababli vodorod ionlari konsentratsiyasining qiymati bufer aralashma tayyorlash uchun olingan kislota konsentratsiyasining tuz konsentratsiyasi nisbatiga teng bo‘ladi.

Xuddi shunday mulohaza yuritib, kuchsiz asos va kuchsiz asosning kuchli kislota bilan hosil qilgan tuzi aralashmasidan iborat bufer eritma uchun quyidagicha tenglama chiqarilsa bo‘ladi:

[asos]

[OH^-] = K

[tuz]
Bufer eritmalardagi vodorod ionlarining konsentratsiyasi kislota bilan tuzning absolyut konsentratsiyasining mutlaq qiymatiga bog‘liq emas, balki shu qiymatlarning nisbatiga bog‘liq xolos, bu narsa tenglama (3) dan ko‘rinib turibdi. Buning natijasida bufer eritmalar suyultirilganda vodorod ionlarining konsentratsiyasi amalda o‘zgarmaydi.

Bufer aralashma vodorod ionlarining konsentratsiyasi ko‘payishi yoki kamayishiga juda to‘sqinlik qiladi, shu jihatdan olinganda bufer aralashmalar o‘z tarkibida faqat kislota (yoki faqat asos) tutadigan eritmalardan farq qiladi.

Darxaqiqat, agar sirka kislota bilan natriy atsetatdan iborat aralashmaga xlirid kislota qo‘shilsa, xlorid kislota natriy atsetat bilan almashinish reaksiyasiga kirishadi va natriy xlorid hosil qilib, kuchsiz sirka kislotani ajratib chiqaradi:

H ⁺ + Cl^- + Na⁺ + CH₃COO^- Na⁺ + Cl^- + CH₃ COOH
Shundayqilib, bufereritmalarquyidagixossalargaegabo‘ladi:

1. Bufer aralashmalarda vodorod ionlarining konsentratsiyasi eritma qanchalik suyultirilganligiga bog‘liq emas, chunki u kislota bilan tuzning mutlaq konsentratsiyalariga emas, balki ularning nisbatiga bog‘liq, bu xol tenglama (3) dan ko‘rinib turibdi.

2. Buferlik ta’siri mavjud bo‘ladigan chegara bufer sig‘imi deb ataladi. Bufer sig‘imining son qiymati 1 l bufer eritmaning pH qiymatini bir birlikka o‘zgartirish uchun zarur bo‘lgan kuchli kislota yoki asosning gramm - ekvivalentlari soni bilan o‘lchanadi. Bufer eritmadagi kislota va tuzning konsentratsiyasi qancha yuqori bo‘lsa, ularning bufer sig‘imi ham shuncha ko‘p bo‘ladi.

3. Bufer aralashmalarga ozroq kuchli kislota yoki kuchli asos qo‘shilsa, shu aralashmadagi vodorod ionlarining konsentratsiyasi (eritmaning bufer sig‘imi chegarasida) juda kam o‘zgaradi.

Bufer aralashmalar juda katta ahamiyatga ega, jumladan, ular tirik organizmlarda bo‘ladigan qon va to‘qimalar tarkibidagi vodorod ionlarini doimiy konsentarsiyada saqlab turadi

Universal indikator; universal indikator uchun rangli jadval

Probirkalarning nomeri
	1	2	3	4	5	6
Kislotaning miq- dori ml hisobida Tuzning miqdori, ml hisobida pHning tajribadan topilgan qiymati pHning hisoblab topilgan qiymati	9.8 0.2	9 1.0	8 2	5 5	3 7	1.5 8.5

1. Bufer arlashmalar tayyorlash.

Tajriba.

Ettita bir xil probirkaga ulushlarga bo‘lingan pipetka yoki byuretka yordamida 0.1 n sirka kislota bilan 0.1 n natriy atsetat eritmalaridan jadvalda ko‘rsatilgan miqdorda quyib chiqiladi.

Probirkalardagi eritmalar aralashtirilib, universal indikatordan ularning har qaysisiga 3 tomchidan qo‘shiladi va yana chayqatib aralashtiriladi. Eritmalar xar turli rangaa bo‘yaladi. Probirkalardagi eritmalarni universal indikator uchun tuzilgan rangli jadvalga solishtirib ko‘rib har qaysi probirkadagi aralashmaning pH topiladi va uning qiymati yozib olinadi. Barcha eritmalarning pH hisoblab chiqariladi va ular pH ning tajribadan topilgan qiymatiga solishtirib ko‘riladi (ilovadagi 5- jadvalga qarang).

pH ning qiymati quyidagi formula bilan hisoblab chiqariladi:

pH= - lg [ H⁺]
bunda [H⁺] formula (3) yordamida hisoblab chiqariladi.

Kislota (ishqor)ning dissotsilanish konstantasi 6- jadvaldan qarab topiladi.