Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
393 
Рис. Снимок МРТ головного мозга человека. 
Литература 
1. 
Будущее разума.Митио Каку, ru.wikipedia.org 
 
YFeO
3
 KRISTALLINING MAGNITOOPTIK XOSSASINI FARADEY EFFEKTI 
YORDAMIDA O’RGANISH
Tuxtaev U., Qirg’izov S. 
Samarqand davlat universiteti 
1846 yilda Faradey optik jihatdan aktiv bo‘lmagan moddalarda qutblanish tekisligining magnit 
maydoni ta’sirida aylanishini aniqladi. Uning bu kashfiyotining fizika tarixidagi ahamiyati benihoyat 
katta. Bu hodisa optik va elektromagnetik jarayonlar orasidagi bog‘lanish ko‘ringan birinchi hodisa 
edi. Faradey o‘z kashfiyotining ahamiyatini xarakterlab kelib: «Men yorug‘lik nurini magnitlay va 
elektrlay oldim, magnit kuch chizig‘ini yorita oldim»,—degan. Ammo bu ibora anglashilmovchilikka 
sabab bo‘lmasligi kerak: kuzatilayotgan hodisa magnit maydoni bilan yorug‘lik to‘lqini maydonining 
bevosita o‘zaro ta’sirining natijasi emas, magnit maydoni o‘sha maydonga qo‘yilgan moddaga 
qutblanish tekisligini aylantiradigan qobiliyat berib, shu moddaning xossalarinigina o‘zgatriradi. 
Elektromagnitning qutblari orasiga tadqiq etiladigan jism, masalan, bir parcha shisha qo‘yamiz. 
Chiziqli qutblangan yorug‘lik bu jism orqali shunday o‘tkaziladiki, bunda yorug‘likning yo‘nalishi 
bilan magnit maydonining yo‘nalishi bir xil bo‘ladi, buning uchun elektromagnitning o‘zagi parmalab 
teshiladi. Magnit maydoni bo‘lmagan holda, polyarizatsion sistemani qorong‘ilikka sozlab magnit 
maydoni ulanganda qutblanish tekisligining burilishini ko‘rish mumkin, bu burilish odatdagi usullar 
bilan kuzatiladi va o‘lchanadi. 
Bu hodisaning miqdoriy qonunlarini Faradey topgan bo‘lib, uni bir qator jismlarda Verde 
to‘liqroq tekshirgan: qutblanish tekisligining 

burilish burchagi yorug‘likning moddadagi yo’lining 
d
uzunligiga va magnit maydonining 
H
kuchlanganligiga proporsionaldir: 
VdH


bu erda 
V
— moddaga xarakterli bo‘lgan doimiy bo‘lib, Verde doimiysi deb ataladi. 
V
-ning qiymati uncha katta emas. Uglerod sulfid -
2
CS
va ba’zi nav shishalarda 
V
-ning 
qiymati qiyosan katta bo’ladi; agar 
d
 santimetr hisobida, 
H
ersted hisobida ifodalandigan bo‘lsa, 

---