Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
179 
қаралади. Энди кимёда ўрганиладиган барча кимёвий жараёнларни қарайдиган бўлсак, бу 
жараёнларда қатнашаётган кимёвий элементларнинг умумий масса сони -
A
ҳар қандай 
жараёнда ўзгармай қолади. Масалан, 



O
H
O
H
2
2
2
2
2
бирикиш реакцияси 



2
3
CO
CaO
CaCO
ажралиш реакцияси 




Cu
FeSO
CuSO
Fe
4
4
ўрин олиш реакцияси 
O
H
CuCl
HCl
CuO
2
2
2



-алмашиниш реакцияси 
каби ҳар қандай кимёвий жараёнда катомлар индувидуаллиги сақланиши натижасида бу 
атомлар таркибидаги барионлар сони (заряди) ҳам ўзгармай қолади. Маълумки кимёвий 
элементнинг тартиб номери –Z бу элемент ядросидаги протонлар ҳамда электрон қобиғидаги 
элетронлар сонини белгилайди. Ядродаги нейтронлар сони эса 
Z
A
N


муносабатдан 
аниқланади. Юқорида келтирилган жараёнларда, умуман барча кимёвий жараёнларда масса 
сонининг реакциядан олдинги ва кейинги қийматларининг тенглиги барион (заряди) сонининг 
моддий оламдаги, яъни I авлод элементларидан тузилган зарралар оламидаги сақланиш 
қонунини ифодалайди. Бундан ташқари, кимёвий жараёнлар янги моддалар ҳосил бўлиши 
билан физикавий жараёнлардан фарқланадилар. Физикавий жараёнлар эса модданинг ёки 
элементнинг бир ҳолатдан бошқасига ўтиши билан ҳаракатланадилар. Шу маънода зарралар 
физикасидаги барион зарядининг сақланиш қонуни кимё фанида ўзига хосликка эга бўлиб, бу 
ўзига хослик кимёвий ва физикавий жараёнларнинг хусусиятларида намоён бўлади. 
Шундай қилиб элементар зарралар оламида биз айтган «7 ўлчамга мос келувчи қонун-
қоидалар фақат шу соҳанинг ўзига ҳослиги билан ажралиб туради» деган фикрмиз, яъни барион 
зарядининг сақланиш қонуни кимё фани ва ядро физикаси бўлимида ҳам ўринли эканлигини 
қараб чиқдиқ.
Фойдаланилган адабиётлар: 
1. Мансурова М.Ю. Олий таълимдаэлементар зарралар физикаси мазмуни ва уни ўқитиш 
методикаси (бакалавриат босқичи мисолида): Автореф. дис. … пед. фанл. номзоди илмий 
даражасини олиш учун. – Т.: ТДПУ, 2009. – 24 б. 
2. Насриддинов К., Давлетниязов С. Зарралар физикасини фанлараро алоқадорликда ўқитиш 
масаласи //Физика ва астрономия муаммолари. Ўқитиш методикаси. Республика илмий ва 
илмий-методик конференция материаллари тўплами. –Тошкент. ТДПУ, 2010. –Б. 204-206.