Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
78 
Графикларнинг усули - воқеаларни ривожлантиришнинг мумкин бўлган вариантлари ва 
ягона тўғри ечимни якуний танлаш орқали саралашдир. Оқим жадвали усули - бу дастурлашда 
ва мантиқий трансфюзён муаммоларини ҳал қилишда кенг қўлланиладиган усул. Дастлаб 
блоклар кўринишида операциялар (буйруқлар) ажратилганлиги, ундан кейин ушбу 
буйруқларнинг бажарилиш тартиби белгиланади. Бу блок-диаграмма бўлиб, у асосан дастур 
бўлиб, уни амалга ошириш вазифани ечишга олиб келади. Бильярд усули траектория 
назариясидан келиб чиқади (эҳтимоллик назариясининг бўлимларидан бири). Муаммони ҳал 
қилиш учун бильярд столини чизиш ва ҳар хил йўллар бўйлаб бильярд тўпининг ҳаракатлари 
билан изоҳлаш керак. Бундай ҳолда, мумкин бўлган натижалар тўғрисидаги ёзувларни алоҳида 
жадвалда сақлаш керак. 
Ушбу усулларнинг ҳар бири турли соҳалардаги мантиқий муаммоларни ечишда 
қўлланилади. Сизга 6, 7, 8, 9-синф физика дарслари учун мантиқий топшириқларни тақдим 
этамиз. Бунинг учун нафақат ўқувчилар, балки ўқитувчилар учун ҳам қизиқарли бўлган 
мантиқий масалаларни танладик. 
Ўқитувчилар учун тавсиялар: 
• боланинг ёши ва ривожланишига мос равишда мантиқий вазифаларни танланг. 
• жавобни беришга шошилманг, боланинг ўзи мантиқий муаммонинг ечимини топсин. У 
тўғри қарор қабул қилсин ва унинг жавоби берилган жавобга тўғри келганда, қандай завқ ва 
шавқ ҳис этишини кўрасиз. 
• Мантиқ бўйича муаммоларни ечишда, саволларни ва акс эттириш йўналишини 
кўрсатувчи билвосита кўрсатмалар қабул қилинади. Жавоблар билан мантиқий вазифаларни 
танлаган ҳолда, сиз ҳақиқатан ҳам мантиқий муаммоларни қандай ҳал қилишни, уфқингизни 
кенгайтириб, мантиқий фикрлашни ривожлантиришни ўрганасиз.
1. Масала. Магнит
Сизнинг қўлингизда иккита мутлақо бир-бирига ўхшаш металл цилиндр бор, улардан бири 
магнитдир. Бошқа объектлар билан алоқа қилмасдан, цилиндрнинг магнит эканлигини қандай 
аниқлаш мумкин? 
Жавоб. Магнит қутбларида магнит кучланишнинг максимал қиймати мавжуд. Бизнинг 
ҳолатда магнит кучланишнинг максимал қиймати цилиндрнинг сўнгги юзаларида кузатилади. 
Магнитнинг ўртасига яқинлашганда, магнитланиш заифлашади, жуда ўртада, унинг катталиги 
нолга тенг. Шундай қилиб, агар “Т” шаклидаги уланиш амалга оширилса, цилиндрлар бир-
бирига ёпишиб қолса, у ҳолда унинг учи билан алоқа қиладиган цилиндр магнит бўлади. 
2. Масала. Ўрмоннинг шовқини 
Сизнингча, игнабаргли ва баргли ўрмонларнинг шовқини бир хилми? 
Жавоб. Ўрмонда шамолнинг шовқини дарахт турларига қараб ўзгаради. Қарағай ва 
қорақарағайлар шамолни тез-тез ва кетма-кет уриб юборади; бу жуда баланд оҳанг билан 
ҳуштак овозини чиқаради. Шовқин доимий равишда баргли ўрмонда туради, чунки 
баргларнинг кенг юзаси шамолни кичик оқимларга айлантиради. Барглари титрайди, бир-
бирларига ишқаланади, шитирлайди. Баҳорда, барглари ёш ва майин бўлса, уларнинг 
шитирлаши юмшоқ бўлади; у кузда, барглари қақшаганида қўпол бўлади. 
3. Масала. Ингичка симнинг диаметри. 
Қандай қилиб фақат чизғич ва қалам ёрдамида ингичка симнинг диаметрини максимал 
аниқлик билан ўлчаш мумкин? 
Жавоб: симни қаламга маҳкам ўраш (думалоқ, қиррасиз) ва камида ўнта бурилиш қилиш керак 
(ўлчаш қанчалик аниқ бўлса шунча яхши.). Кейин чизғич билан биринчи айланадан охирги 
айланагача миллиметрда ўлчанг ва ҳосил қилинган айланалар сонига бўлинг. 
4. Масала. Соатни юриши. 

---