Fizikanıń jaqtılıq qubılısları qaralatuģın bólimi optika grekshe optikos

 

---

29 
Juwmaqlaw
Jaqtılıq qubılısların uyreniwde jaqtılıqtın energiya hám bólekshelik qásetlerinin 
bir pútinlike aylanıw tabiyattaģı barlıq jaqtılıq qubılısların bólekshe hám onıń aģısı 
hám basqada energetikalıq qubılısların, joqarda aytıp ótilgenlerdi bir qatar talıqlap 
aytıp óteyik. Bullardan eń dáslepkisi jaqtılıq nurı energiyası aģımı qanday 
jaģdaylarda qollanılıwın, kórip jurgen ápiwayı turmıstaģı kóp futbol toplarınıń 
janıp turıp baģıtlanģan tez qozģalısı dep qarap aytıwģa boladı.Bul qozģalıstı kóz 
aldımızģa keltirse bomba siyaqlı tez jarılıw qubılısın kórgen siyaqılı boladı, al 
jaqtılıqta bolsa sol toplardıń ornına fotonlar dep atalıwshı bólekshelerdiń qandayda 
bir bólekshelerge kelip urılıp tásirlesiwi sebepli biz jaqtılıqtı sol tásirlesiwdiń 
ushqınları kózimizge kelip túsiwi hám sol ushqınlar sebepli biz jaqtılıq seziwlik 
qabılısı oyanıwın baqlaymız. 
Endi jáne bir joqarda aytılģan jaqtılıq kúshin talıqlap óteyik. Bul qubılıstı 
joqardaģı aytqan futbol toplarınıń kelip betke yamasa denege urılıwındaģı tásir 
jasaytúģın mexanikadaģı siyaqlı kúshi dep qarawģa bolatuģın qubılıs jaqtılıq kúshi 
dep aytıwģa boladı.Biraq bul jaqtılıq kúshi mexanikaliq kúshten ádewir parıqlanıp 
mexanikalıq kúshler tiykarınnan tegislikte, al jaqtılıq kúshi bolsa keńıslıkte kóp 
qollanadı .Jáne bir ózgesheliklerinen biri mexanikalıq kúsh tiykarınan qozģalıstı 
xarakterlese, al jaqtılıq kúshi sol energiya tasıwshı bólekshelerdi xarakterleydi 
yaģnıy energiyanı. 
Joqarda aytqan eki qubılısımızģa qaraģanda texnika tarawındaģı eń kóp 
qollanılatuģın jaqtılandırıw qubılısın talıqlap óteyik. Bul jaqtılandırıw eń dáslep 
texnikadan burın adam ushın eń áhmiyetli dep aytiwģa boladı. Bunıń sebebi sonda 
hár qanday denelerde jaqtılıq nurı shashıramas biz adamlardıń kózi hesh qanday 
nurdi sezbegen boler edi. Bul shashıraw dep aytıp ótkenimiz tiykarınan 
jaqtılandırıw qubılısı menen tikkeley baylanıslı, sebebi denelerdi qay dárejede 
jaqtılıq nurın shashıratıwshılıģı sol denenin jaqtılandırıwın belgilep beredi. Bul 
jaqtılandırıw qubılısınıń texnikadaģı áhámiyeti sonnan ibaratı, ásbaplar hám 

---

30 
texnikalardıń detalları jaqtılıq tásirinde tásirlesiwi yamasa basaq denelerge 
jasaytuģın tásiri hám taģı basaqda qásetlerin hám tásirlesiwin aytıwģa boladı. 
Bul aytqanlarımız fizikanıń fotometriya shamaları haqqında qisqasha talıqlaw 
bolıp esaplanadı, al fotometrya shamalarınıń hár birine toqtap ótetuģın bolsaq 
ómirdegi jaqtılıqa baylanıslı bolģan hár qanday qubılıslar usı fotometrya shamalları 
menen tıģız baylanısqan ekenin kórip ótiwge boladı. Fotometriya hár bir tarawda 
óziniń belgili bir ornına iye.