Fizika8 Uzb i-bob 1-26. pmd

22-§. Iste’molchilarning ketma-ket va parallel ulanishini o‘rganish

---

60
1. Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni formulasi qanday ifodalanadi?
2. Iste’molchilar ketma-ket ulanganda, zanjir qismidagi to‘liq kuchlanish va to‘liq
qarshilik qanday hisoblanadi?
3. Iste’molchilar parallel ulanganda, zanjir qismida to‘liq tok kuchi va to‘liq qarshilik
qanday aniqlanadi?
II BOB YUZASIDAN MUHIM XULOSALAR
•
Zaryadli zarralarning tartibli harakati, ya’ni oqimi elektr toki deb ataladi.
•
O‘tkazgichda elektr toki vujudga kelishi uchun elektr maydon bo‘lishi kerak.
•
Zaryadli zarralarning o‘zgarmas me’yordagi oqimi o‘zgarmas tok deb ataladi.
O‘zgarmas tok manbayi deb, musbat va manfiy qutbga ega bo‘lgan va o‘zgarmas
tokni hosil qiladigan manbaga aytiladi.
•
Galvanik element va akkumulyatorda kimyoviy energiya elektr energiyaga aylanadi.
•
Eng sodda elektr zanjir tok manbayi, o‘tkazgich, elektr iste’molchi va kalitdan
iborat.
•
Metallardagi elektr toki elektronlarning tartibli harakatidan iboratdir.
•
Elektr zanjirda tokning yo‘nalishi sifatida manbaning musbat qutbidan manfiy
qutbiga tomon harakat qiladigan musbat zaryadli zarralarning yo‘nalishi qabul
qilingan.
•
Zanjirning biror qismi orqali 1 kulon zaryad o‘tganida bajariladigan
ishga qiymat jihatidan teng bo‘lgan kattalik zanjirning shu qismi
uchlari orasidagi elektr kuchlanish deb ataladi.
•
Elektr kuchlanish voltmetr yordamida o‘lchanadi. Voltmetr elektr zanjirdagi
kuchlanishi o‘lchanadigan iste’molchiga parallel qilib ulanadi.
•
O‘tkazgichning ko‘ndalang kesimidan vaqt birligida o‘tayotgan elektr
zaryadi miqdoriga qiymat jihatidan teng bo‘lgan kattalik tok kuchi
deb ataladi
•
Zanjirdagi tok kuchi ampermetr yordamida o‘lchanadi. Ampermetr elektr
zanjirdagi tok kuchi o‘lchanadigan iste’molchi bilan ketma-ket ulanadi.
•
O‘tkazgichning zanjirda tok o‘tishiga qarshilik qilish xossasi elektr
qarshilik deb ataladi. Moddaning elektr xossasi solishtirma qarshilik
deb ataladigan fizik kattalik bilan tavsiflanadi
•
Elektr zanjirning bir qismi uchun Om qonuni: o‘tkazgichdagi tok
kuchi uning uchlari orasidagi kuchlanishga to‘g‘ri proporsional,
o‘tkazgichning qarshiligiga teskari proporsionaldir
•
Rezistor — elektr zanjirda tok va kuchlanishni rostlash uchun qo‘llaniladigan
turli qarshilikka ega elektr asbob.
•
Reostat — elektr zanjirdagi tok kuchi va kuchlanishni rostlash, ya’ni
o‘zgartirish uchun qo‘llaniladigan elektr asbob.
R = 
ρ    .
S
l
I =
R
U
.