Fizika8 Uzb i-bob 1-26. pmd

Manbaning turli qutb (faza)laridan kelayotgan ikki elektr simi
ochiq joyining bir-biriga tegib ketishi yoki iste’molchi qarshiligi
nolga intilishi natijasida tokning keskin ortib ketishi qisqa
tutashuv  deb ataladi.

---

79
9-jadval
Izolyatsiyalangan mis va alyuminiy simlar uchun yo‘l qo‘yilishi mumkin
bo‘lgan eng katta tok kuchi miqdori
            S,                    I,  A                              S,                        I,  A
mm
2
mis
alyuminiy
mm
2
mis
alyuminiy
1
0,5
4
3
5
4
20
15
2
1
6
4,5
6
10
31
25
3
1,5
10
7
7
16
43
35
4
2,5
15
11
8
25
75
60
Qisqa tutashuv elektr asboblaridan noto‘g‘ri foy-
dalanishda, tokli izolyatsiyalangan simlarga tashqi
shikast yetkazilganda sodir bo‘ladi. Qisqa tutashuv
simlarning bir-biriga tegib qolgan joyida nihoyatda
katta tok oqadi va shu zahoti kuchli chaqnash yuz
berib, sim uziladi (101-rasm).
Masalan, qisqa tutashuv sodir bo‘lgan joyidan
elektr tarmoqqa ulangan joygacha bo‘lgan masofa
5 m, ya’ni qisqa tutashuv chog‘ida hosil bo‘lgan elektr zanjirdagi mis
simning uzunligi l
   
=
 
10 m, ko‘ndalang kesimining yuzasi esa S
 
 =  1 mm
2 
=
=
 
10
−6
  m
2
 bo‘lsin. Bunday holda o‘tkazgichning qarshiligi qancha
bo‘lishini va qanday miqdorda tok oqishini hisoblaymiz:
R  = ρ      ;  R  = 0,017
 
⋅
 
10
−6 
Ω ⋅  m⋅
 
          = 0,17 
Ω
;
I =    ;  I =         ≈ 1300 A.
Ko‘ndalang kesimi yuzasi 1 mm
2
 bo‘lgan mis simdan bunday
miqdorda tok o‘tgan zahoti qisqa tutashuv joyida kuchli uchqun − elektr
yoy hosil bo‘lib, sim eriydi va uziladi. Bunday holda elektr ta’minot
zanjiri ishdan chiqadi, yong‘in sodir bo‘lish xavfi tug‘iladi.
Saqlagichlar
Qisqa tutashuv paytida xavfsizlik chorasi tariqasida umumiy elektr
tarmoqdan xonadon elektr zanjiriga ulanadigan joyga saqlagichlar
ulanadi. U xonadon elektr  zanjiriga keluvchi ikkala simga ulangan bo‘ladi.