Fizika,2 qism 20

Àtîmlàr spåktri và Råzårfîrd mîdåli. Gàrchi Råzårfîrdning

yadrîviy  mîdåli  àtîm  fizikàsining  ulkàn  yutug‘i  bo‘lsà-dà,  u

àtîmning  spåktràl  qînuniyatlàrini  tushuntirib  bårà  îlmàdi.

Bundàn tàshqàri, bu model klàssik måõànikà và elåktrîdinàmikà

qînunlàrigà  zid  bo‘lib  chiqdi.

Birinchidàn,  elåktrînning  yadrî  àtrîfidàgi  îrbità  bo‘ylàb

hàràkàti  egri  chiziqli,  ya’ni  tåzlànish  bilàn  ro‘y  båràdigàn

hàràkàtdir. Bu hàràkàtdà esà klàssik elåktrîdinàmikà qînunlàrigà

muvîfiq  elåktrîn  o‘zidàn  nur  chiqàrishi  kåràk.  Ya’ni  hàràkàt

dàvîmidà  elåktrînning  enårgiyasi  kàmàyadi,  uning  àylànish

îrbitàsi  kichràyadi  và  u  yadrîgà  yaqinlàshà  bîràdi.  Bîshqàchà

àytgàndà, mà’lum vàqtdàn kåyin elåktrîn yadrîgà tushib, àtîm

yo‘qîlishi kåràk. Bu Råzårfîrd mîdåligà muvîfiq, àtîm nîstàbil

siståmà  bo‘lishini  ko‘rsàtàdi.

Àmàldà  esà  àtîmlàr  judà  mustàhkàm  siståmà  hisîblànàdi.

---

109

Ikkinchidàn,  elåktrîn  àtîmgà  yaqinlàshgàn  sàri  îrbitàsi-

ning  ràdiusi  kichràya  bîràdi  (R®0),  tåzligi  esà  o‘zgàrmàydi

(v = const). Nàtijàdà tåzlànishi  æ

ö

ç

÷

è

ø

m

R

2

v

 îrtishi bilàn elåktrînning

nurlànish  chàstîtàsi  hàm  uzluksiz  ràvishdà  îrtishi  và  dåmàk,

uzluksiz  nurlànish  spåktri  kuzàtilishi  kåràk.  Biz  esà  ushbu

màvzudà, tàjribàlàr àtîmning nurlànish spåktri uzlukli (chiziqli)

ekànligini  ko‘rsàtgànini  bildik.

Bulàrning  hàmmàsi  àtîmning  Råzårfîrd  mîdåli  o‘zining

ulkàn  vàzifàsini  judà  qisqà  vàqtdà  bàjàrib  bo‘lgànidàn  nishînà

edi.

Bundàn  tàshqàri,  spåktràl  såriyalàr  uchun  yozilgàn  àjîyib

fîrmulàlàr,  Ridbårg  dîimiysining  univårsàl  õàràktårgà  egàligi,

tàjribà  nàtijàlàrini  tushuntirib  bårà  îluvchi  yangi  g‘îya,  yangi

nàzàriyagà  ehtiyoj  tug‘ilgànidàn  dàlîlàt  bårib  turàrdi.

Zàmînàviy  fizikàning  rivîjlànishi  uchun  ulkàn  àhàmiyatgà

egà  bo‘lgàn  nàzàriya  bilàn  tànishishni  kålgusi  màvzudà  dàvîm

ettiràmiz.