Fizika,2 qism 20

Nîàniqlik munîsàbàtlàri. Zàrràning hîlàtini bilish – uning

kîîrdinàtàsi  (fàzîdàgi  o‘rni)  x,  impulsi  P,  enårgiyasi  E  và

bîshqà õàràktåristikàlàrini bilishdir. (Sîddàlik uchun hàràkàt X

o‘qi yo‘nàlishidà dåb îlingàn.) Êlàssik måõànikàdà bu kàttàliklàrni

bir pàytning o‘zidà istàlgànchà kàttà àniqlikdà o‘lchàsh mumkin.

Àmmî  kvànt  måõànikàsidà  shàrîit  mutlaqî  bîshqàchà.

Hàràkàtlànàyotgàn  zàrrà  kîrpuskular-to‘lqin  duàlizmigà  egà

bo‘lgànligi  uchun  bir  pàytning  o‘zidà  uning  kîordinàtàsi  x  và

impulsi  P

õ

  làrni  àniqlàshning  imkîni  yo‘q.

V.Gåyzånbårgning  ko‘rsàtishichà,  yuqîridàgi  kàttàliklàrni

àniq  tîpishning  mà’lum  chågàràsi  màvjud.  Àgàr  Dx  bilàn

kîîrdinàtàni  àniqlàshdàgi  nîàniqlikni,  DP

x

  bilàn  impulsni

àniqlàshdàgi  nîàniqlikni  bålgilàsàk,  bu  kàttàliklàr  o‘zaro

quyidàgichà bîg‘làngàn:

Dx × DP

x

  ³ 

h,

Dy × DP

y

 ³ 

h,                    (30.1)

Dz × DP

z

  ³ 

h.

Êåyingi  ikkità  tångsizlik  hàm  birinchisigà  o‘õshàtib  yozilgàn.

(30.1) munîsàbàtlàr Gåyzånbårgning nîàniqlik munîsabàtlàri

dåyilàdi.  Ulàrdàn  ko‘rinib  turibdiki,  kîîrdinàtà  qànchàlik  àniq

tîpilsà (Dx®0), impulsni àniqlàshdà shunchàlik kàttà õàtîlikkà

yo‘l  qo‘yilàdi  (DP®¥)  và  tåskàrisi.

Shuningdåk,  nîàniqliklàr  munîsabàtini  enårgiya  (E)  và

vàqt  (t)  uchun  hàm  yozish  mumkin:

DE × Dt ³ 

h.                       (30.2)

Nîàniqlik  munîsàbàtlàri  kvànt  måõànikàsining  qo‘llànilish

chågàràsini  quyidàgichà  àniqlàb  båràdi.  Àgàr  Dx × Dp  ko‘pàyt-

màning kàttàligi Plànk dîimiysi bilàn sîlishtirilàdigàn sîn bo‘lsà,

zàrràning holati kvànt måõànikàsi qînunlàri yordàmidà o‘rgànilàdi.

Àgàr  Dx × Dp  ko‘pàytmà  Plànk  dîimiysidàn  judà  kàttà  bo‘lsà,

zàrràning  hîlàti  klàssik  fizikà  qînunlàri  yordàmidà  o‘rgànilàdi.