Fizika,2 qism 20

2 - m a s a l a. Agar zarraning relativistik massasi tinchlik- dagi massasidan uch marta katta bo‘lsa, zarra qanday v tezlik bilan harakatlanadi?

Berilgan:

m  3

m0

v = ?

Bu ifodadan v ni topib olamiz:

1

 m 2

 

v  c  1  .

 m0 

Berilganlarni va yorug‘likning vakuumdagi tezligi c = 3· 108 m/s ni hisobga olib topamiz:

32

s

v  3  108 1  1 m  2,83  108 m/s.

Yechish. Relativistik massa quyidagicha aniqlanadi:

1

m0

• v 2

c2

.

m 

bo‘lsa, Yerdagi kuzatuvchi o‘z soati bilan 0,5 yilni o‘lcha- ganda, kemadagi soat qancha orqada qoladi. ( = 5,7 · 10–3s.)

• 0,6 c tezlik bilan harakatlanayotgan elektronning relativistik impulsi aniqlansin. (p = 2,05 · 10–22 kg · m/s.)
• 0,8 c tezlik bilan harakatlanayotgan elektronning kinetik energiyasi aniqlansin. (Ò = 0,34 MeV.)

Òest savollari

• Bir sanoq sistemadan ikkinchisiga o‘tganda klassik dina- mika tenglamalari o‘zgarmaydi, ya’ni ular koordinatalar o‘z- garishiga nisbatan invariantdir.

Bu qaysi prinsið?

• Kuchlar ta’sirining mustaqilligi.
• Galileyning nisbiylik prinsiði.
• Lorens almashtirishlari nisbiyligi.
• Eynshteyn nisbiyligi.
• Òo‘g‘ri javob B va D.
• Klassik mexanikadagi invariant kattaliklarni ko‘rsating:
• Massa, tezlanish, kuch, vaqt.
• Òezlik, trayektoriya, massa.
• Òezlanish, kuch, massa, ko‘chish.
• Òezlik, tezlanish, kuch massasi.
• Òo‘g‘ri javob yo‘q.
• Quyida keltirilgan ifodalardan uzunlikning nisbiyligi ifoda- sini ko‘rsating:

0

A. l



. B.

2

l  l0 1  .

l l0

C. l 

12 12

D. l  l  1  2 . E. Òo‘g‘ri javob A va B.

0

• Relativistik mexanikada invariant bo‘lmagan kattaliklarni ko‘rsating:
• Massa, vaqt, uzunlik.
• Massa, vaqt, tezlik.
• Vaqt, uzunlik, hajm, yuza.
• Uzunlik, vaqt, bosim, kuch.
• Barcha javoblar to‘g‘ri.

73

Jismning tinchlikdagi energiyasi.

E0  m0c2.

74