«fizika va kimyo» kafedrasi hayvonlar biokimyosi

 
5- Mashg’ulot. NUKLEOPROTEINLAR,ULARNI AJRATISH VA 
GIDROLIZLASH. 
Nuklein kislotalar yangi bir biologik modda sifatida 1868 yili 
shveytsariyalik olim Fridrix Misher tomonidan kashf etilgan edi U yiringni tashkil 
qiladigan qon elementlari-leykotsitlar yadrosidan fosforga boy noma‘lum 
birikmani ajratib olib,unga ―nuklein‖ nomini beradi. Keyinroq bu birikma kislota 
xususiyatiga ega bo‘lganidan ―nuklein kislota‖deb ataladi. Lekin uzoq yillar 
davomida bu birikmalar biologlarning e‘tiborini jalb qilmaydi. Natijada ularning 
hujayradagi ahamiyati o‘rganilmay qoldi va asosan ximiyoviy ob‘ekt sifatida 
tadqiq qilib kelindi. 1891 yilda nemis olimi Kossel bu moddalarni gidroliz qilib, 
ular uch xil komponentdan: purin va pirimidnlar qatoriga kiradigan geterostiklik 
azotli asoslar, uglevod va fosfat kislotadan tashkil bo‘lganligini aniqladi. 
Shuningdek, u nuklein kislotalarning ikki turi mavjudligini ko‘rsatadi. Ular 
keyinroq tarkibiga kiradigan uglerod komponenti-pentozaning riboza yoki 
dezoksiriboza bo‘lishiga qarab ribonuklein kislota (RNK) va dezoksiribonuklein 
kislota (DNK) nomini oldilar. 
Nuklein kislotalarning organizmdagi vazifasigi qarab guruhlarga bo‟linishi. 
 
 
DNK
tarkibiga kiradigan to‘rt xil nukleotidlarni turli organizmlardan ajratib 
olingan
 DNK
molekulalarida tekshirish azot asoslari adein (A ,A), guanine (G, D), 
stiozin (S, S) va timin (T, T,)ning ma‘lum nisbatida bo‘lishlarini tasdiqlaydi. Bu 
 
DNK(
дезокси 
dezoksiribonuklein 
kislotalar
) 
RNK(
ribonuklein 
kislotalar
) 
Nuklein 
kislotalar. 

---

munosabatlarni aniqlash DNK ning tarkibiga qarab turlarni filogenetik
xarakterlash imkoniyatini beradi. 
Nuklein kislotalar funksiyasini o‘rganishda asosiy bosqichlardan biri 
informatsyani 
DNK
da yozilish usuli va uni oqsil strukturasiga uzatish printsipi, 
ya‘ni genetik kodni rasshifrovka qilish bo‘ldi. Bu kashfiyotgacha RNK ning uch 
tipi information yoki matritsa 
RNK
si (m
RNK
), ribosoma 
RNK
si(rRNK) va 
transport 
RNK
si (t RNK) mavjud ekanligi, ularni oqsil sentizida ishtirok etishini 
belgiladi. 
Har bir organizmda nuklein kislotalarning har ikki turi-ribonuklein kislota 
(RNK
) va dezoksiribonuklein kislota (DNK) mavjud . Faqat viruslargina bularning 
bir turini(
DNK
yoki 
RNK
ni) tutadi. Nuklein kislotalar hayotning material asosini 
tashkil qiladilar. Ular o‘zaro uzviy bog‘liq, ammo ularning hujayradagi o‘rni va 
funksiyasi printsipial farq qiladi: oqsillar asosan qurilish va hujayraninig ishchi 
organlari materiali; nuklein kislota esa information material, u organizmning 
tuzilishi, o‘sishi, rivojlanishiga tegishli informatsiyaning saqlanishi, takrorlanishi, 
almashinuvi va avloddan avlodga ko‘chirilishini ta‘minlaydi. 
Nukleotidlar –nuklein kislotalarning struktura elementlaridir.
RNK
ham
DNK
ham nukleotidlar deb ataladigan monomerlardan tuzilgan, 
shuning uchun nuklein kislotalarni polinukleotidlar deyiladi. Har bir 
mononukleotid uchta ximiyoviy farqli komponentlar: anorganik fosfat , 
monosaxarid riboza yoki dizoksiriboza bo‘ladi.