Fizika kursi

der-Vals tenglamasi deb ataladi, 

а

 va 

в

 lar 

esa  muayyan  gaz  molekulalarini  xarakterlovchi  doimiylar  bo‘lib,  ularni   

Van-der-Vals tuzatmalari deb yuritiladi. (8.5) tenglama V

M

  ga nisbatan 

uchinchi darajali  bo‘lgani uchun  u uchta ildizga  ega  bo‘ladi,  ya’ni bitta 

bosimga  uchta  hajm  to‘g‘ri  keladi  (8.2-rasm).  Bu  grafiklarni  Van-der-

Vals  izotermalari  deb  ataladi.  Past  haroratlarda  Van-der-Vals 

tenglamasining uchala ildizi haqiqiy, lekin turli qiymatlarga ega bo‘ladi. 

T

1

  haroratga  mos  bo‘lgan  izotermani  A,  V,  S  nuqtalarida  R

1

  mos  to‘g‘ri 

chiziq  kesadi.  Bu  uch  nuqta  turli  izotermik  holatlarni  ifodalaydi.  Bu 

holatlar  bosimning  R

1

  qiymati,  hajmning  esa  turli  V

A

,  V

V

,  V

S

  qiymatlari 

bilan xarakterlanadi. Yuqoriroq haroratdagi Tk ga mos izotermada uchala 

nuqta ustma-ust tushadi (8.2-rasmda K deb belgilangan). Ko‘pincha, Tk 

kritik harorat deb, unga mos bo‘lgan izotermani esa kritik izoterma deb 

ataladi.  Kritik  nuqtadan  pastda  gaz  hajmi  qisqartirilganda,  u 

kondensatsiyalana  boshlaydi.  Gaz  hajmi  V=b  ga  yetganda,  u  to‘liq 

suyuqlik fazasiga o‘tadi. 

 

8.2 – rasm. 

 

---

 

123

 

Gazning harorati K nuqtadan o‘tgan izoterma haroratidan yuqori 

bo‘lsa, u suyuqlikka kondensatsiyalanmaydi. Kritik nuqtaga mos kelgan 

hajm  va  bosim  qiymatlari  kritik  hajm  (Vk),  kritik  bosim  (Rk)  deb 

ataladi.  Masalan,    azot    gazining    kritik    parametrlari,   

N

K

V

  =  9 

.

  10

-2

 

m

3

/kmol; 

N

K

P

=33,5 

. 

10

5 

Pa; 

N

K

T

=  126  K  ni  tashkil  etadi.  Normal 

sharoitda bir kilomol azot gazining parametrlari V

0

 = 22,414 m

3

/kmol, r

0

 

= 10

5

 Pa, T

0 

= 273 K ekanligini e’tiborga olsak, azot gazini suyuq fazaga 

o‘tkazish  uchun  uni  kuchli  sovutish  kerakligini  ko‘ramiz.  Bularni  kritik 

parametrlar bilan solishtirsak hajmi 250 marta kichik, bosimi 33,5 marta 

kattaligi  ko‘rinadi.  126  K  harorat  gazni  qisimda  davom  ettirsak,  azot 

kondensatsiyalana boshlaydi. 

 

8.3-