Fizika kursi

XIX - BOB. KVANT MEXANIKASI ELEMENTLARI 

 

19.1-§. De – broyl gipotezasi. Elektronlar difraksiyasi 

 

   

Yuqorida  ko‘rib  o‘tganimizdek,  yorug‘lik  korpuskulyar  va 

to‘lqin  xossasiga  ega.  Yorug‘likning  to‘lqin  xossaga  ega  ekanligini 

yorug‘lik  Interferensiyasi,  yorug‘lik  difraksiyasi,  yorug‘lik  dispersiyasi 

va  boshqa  optik  hodisalar  tasdiqlaydi.  Yorug‘likning  korpuskulyar 

tabiatini yoki boshqacha aytganda yorug‘likning kvant tabiatini nurlanish 

qonunlari,  fotoeffekt  hodisasi,  Kompton  effekti  va  boshqa  qator  optik 

hodisalar tasdiqlaydi.  

 

Yorug‘likning  bu  dualistik  xususiyatlarini  yanada  rivojlantirib 

1924 yilda Lui de-Broyl (1892-1987) korpuskulyar – to‘lqin tabiat faqat 

yorug‘lik  zarrachalari  (fotonlari)gagina  xos  bo‘lib  qolmasdan,  balki 

bunday 

ikki 

yoqlamalik 

elektronga 

va 

har 

qanday 

boshqa 

mikrozarrachalarga  ham  ta’luqli  degan  gipotezani  ilgari  surdi. 

Boshqacha  aytganda,  de-Broyl  gipotezasiga  asosan,  korpuskulyar  – 

to‘lqin  dualizmi  elektromagnit  nurlanishdek,  har  qanday  boshqa  modda 

zarralari uchun ham tegishlidir. U holda foton uchun yozilgan quyidagi 

λ

ν

h

c

h

Р

=

=

 

munosabatni modda zarralari uchun ham qo‘llash mumkin. Agar massasi 

m,  tezligi 

υ

  ga,  impulsi  r  =  m

υ

  teng  bo‘lgan  biror  modda  zarrasida 

harakatlanish jarayonida uzunligi 

υ

λ

m

h

p

h

=

=

   

 

 

(19.1) 

bo‘lgan to‘lqin  tabiat namoyon  bo‘lishi  kerak,  degan  xulosaga  kelinadi. 

(19.1) ifodani de-Broyl to‘lqin uzunligi deb ataladi. De-Broyl gipotezasi 

bilan tanishgan, Eynshteyn: agar bu gipoteza to‘g‘ri bo‘lsa, elektronlar