Fizika kursi


§ . Nyutonning birinchi qonuni



Download 2,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet16/268
Sana11.01.2022
Hajmi2,6 Mb.
#348187
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   268
Bog'liq
fizika kursi

§

. Nyutonning birinchi qonuni. 

Massa va kuch 

 

 

O‘tgan kinematika asoslari bobida moddiy nuqtaning harakatini, 



bu  harakatni  vujudga  keltirgan  sabablarga  bog‘liq  bo‘lmagan  holda 

o‘rgandik. Dinamika bo‘limida esa jismlarning harakati qonunlari va bu 

harakatni  keltirib    chiqargan  yoki  o‘zgartiradigan  fizik  sabablar 

o‘rganiladi. Dinamika mexanikaning asosiy bo‘limi bo‘lib, uning asosida 

Nyuton qonunlari yotadi. 

 

Nyutonning birinchi qonuni: agar jismga boshqa jismlar ta’sir 

etmasa,  u  o‘zining  tinch  holatini  yoki  to‘g‘ri  chiziqli  tekis  harakatini 

saqlaydi. 

 

Tashqi  ta’sir    bo‘lmaganda  jismlar  o‘zlarining  tinchlik  holatini 



yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakatini saqlash qobiliyati inersiya deyiladi. 

Shuning  uchun  ham  Nyutonning  birinchi  qonuni  inersiya  qonuni  deb 

ham    yuritiladi.  Inersiya  lotincha  so‘z  bo‘lib,  “qotib  qolganlik”, 

“harakatsizlik” degan ma’noni bildiradi.  

 

Ammo  Nyutonning  birinchi  qonunini  tajriba  yo‘li  bilan 



tekshirishga  tashqi  ta’sirlar    xalal  beradi,  masalan,  Yerning  tortish  

gravitatsion  maydoni,  muhitning  qarshiligi,  atrofdagi  harakatlanayotgan 

jismlar.  Nyutonning  birinchi  qonunida  aytilgan  tinch  va  to‘g‘ri  chiziqli 

tekis  harakat  qaysi  sanoq  sistemasiga  nisbatan  hisoblanishi  muhimdir. 

Nyutonning 

birinchi 

qonuni 

barcha 


sanoq 

sistemalarda 

ham 

bajarilavermaydi.  Lekin  shunday  sanoq  sistemasi  mavjudki,  unda  jism 



o‘zining  tinch  holatini  yoki  to‘g‘ri  chiziqli  tekis  harakatini  saqlaydi. 

Bunday  sanoq  sistemasini  inersial  sanoq  sistemasi  deb  ataladi.  Biror 

inersial sanoq sistemaga nisbatan to‘g‘ri chiziqli tekis harakat qilayotgan 

ihtiyoriy sanoq sistemasi ham inersial sanoq sistemasi bo‘ladi. 

 

Yer  sirti  bilan  bog‘liq  sanoq  sistema,  amalda  inersial  sanoq 



sistemasi  deb  hisoblanadi,  aslida  bu  sistema  inersial  sanoq  sistemasi 

emas,  chunki  Yer  o‘z  o‘qi  atrofida  aylanadi  va  Quyosh  atrofida  egri 

chiziqli  trayektoriya  bo‘yicha  harakatlanadi.  Shuning  uchun    Yer 

sirtidagi  tinch  turgan  jismlar    tezlanish  oladi.  Lekin  ba’zi  amaliy 

hollarda,  bu  noinersiallikni  hisobga  olmasa  ham  bo‘ladi.  Umuman, 

“inersial sanoq sistemasi”  abstrakt tushunchadir. Lekin koordinata boshi 

Quyoshda,  koordinata  o‘qlari  esa  uzoqda  joylashgan  va  bir  tekislikda 



 

28

yotmagan  yulduzlar  tomon  yo‘nalgan  sanoq  sistemasini  inersial  sanoq 



sistemasi, deb hisoblasa bo‘ladi. 

 

Inersial  sanoq  sistemasida  mexanikaning  hamma  qonunlari 



bajariladi.  Inersial  sistemasiga  nisbatan  tezlanishga  ega  bo‘lgan  sanoq 

sistemalarda esa mexanika qonunlari bajarilmaydi.  

 

Tajribalarni ko‘rsatishicha, ayni bir xil ta’sir tufayli turli jismlar 



turlicha  tezlanish  oladi.  Jismning  olgan  tezlanishining  kattaligi  faqat 

ta’sirning  kattaligigagina  emas,  balki  shu  bilan  birga  jismning  ba’zi 

xususiy  hossasiga  ham  bog‘liq  bo‘lar  ekan.  Jismning  bu  xossasi  massa  

deb  ataladigan  fizik  kattalik  bilan  xarakterlanadi.  Massa  jismning 




Download 2,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   268




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish