Masalalar
50-masala. Tebranish konturi har bir plastinkasining yuzi S=100sm
2
bo‘lgan havo kondensatori va induktivligi
Gn
L
5
10
−
=
bo‘lgan
g‘altakdan iborat konturdagi elektr tebranishlar davri T=10
-7
s.
Kondensator plastinkalari orasidagi masofani aniqlang.
Berilgan:
S=100sm
2
2
4
10
100
m
−
⋅
=
,
s
T
Gn
L
7
5
10
,
10
−
−
=
=
d ~?
Yechish. Tomson formulasi (14.18) ga muvofiq
L
T
C
2
2
4
π
=
Ikkinchi tomondan yassi kondensatorning
d
S
С
ε
ε
0
=
sig‘imi bu yerda
m
Ф
/
10
85
,
8
12
0
−
⋅
=
ε
elektr doimiysi,
1
=
ε
havoning nisbiy dielektrik
singdiruvchanligi S ning ifodasi bo‘lgan ikki tenglikning o‘ng qismlarini
o‘zaro tenglab, quydagini hosil qilamiz:
mm
m
T
LS
d
5
,
3
10
5
,
3
10
10
10
10
85
,
8
14
,
3
4
4
3
14
2
5
12
2
2
0
2
=
⋅
=
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
=
−
−
−
−
−
ε
ε
π
51-masala. Moddiy nuqtaning tebranishi
m
t
x
+
=
2
sin
25
,
0
π
π
qonun bo‘yicha bajariladi. Tebranish amplitudasi A, davri T, siklik
236
chastotasi
ω
, boshlang‘ich fazasi
0
ϕ
maksimal tezligi
max
υ
va maksimal
tezlanishi
max
a
topilsin.
Berilgan:
m
t
x
+
=
2
sin
25
,
0
π
π
A~? T~?
ω
~?
0
ϕ
~?
max
υ
~?
max
a
~?
Yechish. Topilishi kerak bo‘lgan kattaliklarni aniqlash uchun
tebranishning
tenglamasini
garmonik
tebranishning
umumiy
ko‘rinishidagi tenglamasi bilan solishtiramiz:
m
t
x
+
=
2
sin
25
,
0
π
π
m
t
T
A
x
+
=
0
2
sin
ϕ
π
Bu ikki tenglama taqqoslanishidan quyidagi kelib chiqadi:
tebranishning amplitudasi A=0,25m; davri
t
t
T
π
π
=
2
, bundan T=2s,;
siklik chastotasi
s
rad
T
/
14
,
3
2
2
2
=
=
=
π
π
ω
; boshlang‘ich fazasi
2
0
π
ϕ
=
:
Tebranishning tezligi
υ
va tezlanishi a mos ravishda siljish
funksiyasining birinchi va ikkinchi tartibli hosilasidan iborat bo‘lgani
uchun:
+
=
=
2
cos
25
,
0
π
π
π
υ
t
dt
dx
bo‘lib,
s
m
s
m
/
785
,
0
/
25
,
0
max
=
=
π
υ
.
Shunday qilib,
s
m /
785
,
0
max
=
υ
,
+
−
=
=
=
2
sin
25
,
0
2
2
2
π
π
π
υ
t
dt
d
dt
x
d
a
bo‘lib,
2
2
/
25
,
0
s
m
a
π
−
=
2
2
2
/
46
,
2
/
14
,
3
25
,
0
s
m
s
m
a
−
=
⋅
−
=
. Shunday qilib
2
/
46
,
2
s
m
a
−
=
.
52-masala. Tebranish konturi C=48mkF sig‘imi kondensator va
L=1,2mGn induktivlikli g‘altakdan tuzilgan bo‘lsa, konturning xususiy
tebranish chastotasi
x
ν
topilsin.
237
Berilgan:
C=48mkF
Ф
6
10
48
−
⋅
=
,
Gn
mGn
L
4
10
12
2
,
1
−
⋅
=
=
x
ν
~?
Yechish. Konturning tebranish chastotasi
T
1
=
ν
, bunda T – konturning
xususiy tebranish davri, Tomson formulasidan aniqlanadi, chunki
konturning xususiy tebranishida g‘altakning aktiv qarshiligi hisobga
olinmaydi. Shuning uchun:
LC
T
π
2
=
bunda L-g‘altakning induktivligi, C -kondensatorning sig‘imi.
Davr T ning ifodasi yuqoridagi formulaga qo‘yilsa, quyidagi
ishchi formula kelib chiqadi:
LC
x
π
ν
2
1
=
Kattaliklarning son qiymatlarini o‘rniga qo‘yib, hisoblashni bajaramiz:
Hz
s
LC
x
663
10
24
28
,
6
1
0
481
10
12
14
,
3
2
1
2
1
5
6
4
=
⋅
⋅
=
⋅
⋅
⋅
⋅
=
=
−
−
−
π
ν
53-masala. m=5 g massali moddiy nuqta
Hz
5
,
0
=
ν
chastota bilan
garmonik tebranadi. Tebranish amplitudasi A=3sm. 1) nuqtaning siljishi
x=1,5 sm bo‘lgan vaqtdagi tezligi
υ
; 2) nuqtaga ta’sir etuvchi maksimal
kuch F
max
; 3) tebranayotgan nuqtaning to‘liq energiyasi W aniqlansin.
Berilgan:
Hz
5
,
0
=
ν
, m=5g
kg
3
10
5
−
⋅
=
, A=3sm
m
2
10
3
−
⋅
m
sm
x
2
510
,
1
5
,
1
−
=
=
υ
~?, F
max
~?, W~?
Yechish. 1) garmonik tebranish tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega
)
cos(
ϕ
ω
+
=
t
A
x
(1)
Tezlik formulasini esa siljishidan vaqt bo‘yicha birinchi tartibli hosila
olib topamiz:
)
sin(
ϕ
ω
ω
υ
+
−
=
=
t
A
dt
dx
(2)
Tezlikni siljish orqali ifodalash uchun (1) va (2) tenglamalardan vaqtni
yo‘qotish kerak. Buning uchun har ikkala tenglamani kvadratga ko‘tarib,
238
birinchisini A ga, ikkinchisini
2
2
ω
A
ga bo‘lamiz va ularni qo‘shamiz:
1
4
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
=
+
=
+
A
A
x
yoki
A
A
x
ν
π
υ
ω
υ
Oxirgi tenglamani
υ
ga nisbatan yechib, quyidagini topamiz:
2
2
2
x
A
−
±
=
πν
υ
Shu formula bo‘yicha hisoblashni bajarsak
s
sm /
2
,
8
±
=
υ
2) nuqtaga ta’sir etuvchi kuchni Nyutonning ikkinchi qonuniga binoan
topamiz
F = ma
(3)
Bunda a – nuqtaning tezligidan vaqt bo‘yicha hosila olib topiladigan
tezlanishi
)
cos(
4
)
cos(
2
2
ϕ
ω
ν
π
ϕ
ω
ω
υ
+
−
=
+
−
=
=
t
A
a
yoki
t
A
dt
d
a
tezlanishning ifodasini (3) formulaga qo‘ysak:
)
cos(
4
2
2
ϕ
ω
ν
π
+
−
=
t
mA
F
Bundan kuchni maksimal qiymati.
mA
F
2
2
max
4
ν
π
=
Bu tenglamaga
A
va
m
,
,
ν
π
kattaliklarning qiymatlarini qo‘ysak,
mN
F
49
,
1
max
=
3) tebranayotgan nuqtaning to‘liq energiyasi istalgan vaqt oralig‘i uchun
kinetik va potensial energiyalarning yig‘indisiga tengdir.
To‘liq energiyani hisoblashning eng sodda yo‘li uni kinetik
energiya potensial energiya maksimal qiymatga erishganda hisoblashdir.
Bu vaqtda potensial energiya nolga teng bo‘ladi (yoki kinetik energiya).
Shuning uchun ham tebranayotgan nuqtaning to‘liq energiyasi W
maksimal kinetik energiya W
kmax
ga teng bo‘ladi:
2
max
max
2
1
υ
m
W
W
k
=
=
(4)
Maksimal tezlik (2) formulaga asosan
1
)
sin(
−
=
+
ϕ
ω
t
qo‘yib
A
πν
υ
2
max
=
Tezlikning ifodasini (4) formulaga qo‘ysak
2
2
2
2
A
m
W
ν
π
=
Kattaliklarning qiymatlarini bu formulaga qo‘yib hisoblaymiz:
239
mkJ
J
J
W
1
,
22
10
1
,
22
)
10
3
(
)
5
,
0
(
10
5
)
14
,
3
(
2
6
2
2
2
3
2
=
⋅
=
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
−
−
−
54-masala.
)
(
cos
);
(
cos
2
2
2
1
1
1
τ
ω
τ
ω
+
=
+
=
t
A
x
t
A
x
tenglamalar bilan
ifodalanadigan, bir xil yo‘nalishli ikkita tebranish qo‘shiladi. Bunda
A
1
=1 sm, A
2
=2sm
1
2
1
,
2
1
,
6
1
−
=
=
=
s
s
s
π
ω
τ
τ
1) qo‘shiluvchi tebarnishlarning boshlang‘ich fazalari
1
ϕ
va
2
ϕ
lar
aniqlansin; 2) natijaviy tebranishning amplitudasi A va boshlang‘ich
fazasi
ϕ
topilsin. Natijaviy tebranishning tenglamasi yozilsin.
Berilgan:
A
1
=1 sm
m
2
10
1
−
⋅
=
, A
2
=2sm
m
2
10
2
−
⋅
=
,
1
2
1
,
2
1
,
6
1
−
=
=
=
s
s
s
π
ω
τ
τ
1
ϕ
~?,
2
ϕ
~?
ϕ
~? A~?
Yechish. 1. Garmonik tebranishning tenglamasi
)
cos(
ϕ
ω
+
=
t
A
x
(1)
ko‘rinishga ega. Masala shartida berilgan tenglamalarni (1) ko‘rinishga
keltiramiz
)
(
cos
);
(
cos
2
2
2
1
1
1
τ
ω
τ
ω
+
=
+
=
t
A
x
t
A
x
(2)
(2) ifodadan (1) tenglik bilan solishtirishdan birinchi va ikkinchi
tebranishlarning boshlang‘ich fazalarini topamiz:
rad
6
1
1
π
ωτ
ϕ
=
=
va
rad
2
2
2
π
τ
ω
ϕ
=
=
2) natijaviy tebranishning amplitudasi A ni aniqlash uchun kosinuslar
teoremasidan foydalanamiz (14,4-§)
ϕ
∆
+
+
=
cos
2
2
1
2
2
2
1
A
A
A
A
A
(3)
bu yerda
ϕ
∆
-qo‘shiluvchi tebranishlarning fazalar farqi
1
2
ϕ
ϕ
ϕ
−
=
∆
bo‘lganligidan,
1
2
ϕ
ϕ
va
larning topilgan qiymatlarini
o‘rniga qo‘ysak,
rad
3
π
ϕ
=
∆
A
1
, A
2
va
2
1
,
ϕ
ϕ
larning qiymatlarini (3) formulaga qo‘yib hisoblasak
A=2,65 sm
240
Natijaviy tebranishning boshlang‘ich fazasi tangensini (14,4-§) dagi 14,7
rasmdan aniqlaymiz
2
2
1
1
2
2
1
1
cos
cos
sin
sin
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
A
A
A
A
tg
+
+
=
bundan boshlang‘ich faza
2
2
1
1
2
2
1
1
cos
cos
sin
sin
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
A
A
A
A
arctg
+
+
=
A
1
, A
2
,
1
ϕ
va
2
ϕ
larning qiymatlarini qo‘yamiz va hisoblaymiz:
rad
arctg
π
ϕ
394
,
0
9
,
70
3
5
=
=
=
55-masala. Moddiy nuqta bir paytning o‘zida tenglamalari
t
A
x
ω
cos
1
=
(1)
t
A
y
2
cos
2
ω
=
(2)
ko‘rinishda bo‘lgan ikkita o‘zaro tik garmonik tebranishda ishtirok etadi.
Bunda A
1
=1sm, A
2
=2sm,
1
−
=
s
π
ω
. Nuqta trayektoriyasining tenglamasi
topilsin.
Berilgan:
1
2
2
2
1
,
10
2
2
,
10
1
1
−
−
−
=
⋅
=
=
⋅
=
=
s
m
sm
А
m
sm
А
π
ω
Trayektoriya tenglamasi ~?
Do'stlaringiz bilan baham: |