Fizika kursi

elektronlar oqimidan iborat bo‘lib, 

β

-zarrachalar deb ataladi. 

β

-zarrachaning o‘rtacha tezligi 160000 km/s ga teng.  

---

 

391

β

-nurlanish 

α

-nurlanishdan farq qilib, tutash energetik spektrga 

ega. 

β

-zarracha  havoda  40  m  gacha,  alyuminiyda  –  2  sm  gacha, 

biologik to‘qimada – 6 sm gacha yuguradi. 

3.

 

Gamma-nurlar  –  chastotasi  juda  katta  –10

20

  Hz,  to‘lqin 

uzunligi  esa  juda  qisqa  –10

-12

  m  bo‘lgan  fotonlar  oqimidan 

iborat. 

γ

-fotonlar energiyasi 1MeV chamasida bo‘ladi. 

γ

-nurlar  eng  qattiq  elektromagnit  nurlar  bo‘lib,  ko‘p  jihatdan 

rentgent  nurlariga  o‘xshaydi  ular  elektr  va  magnit  maydonida 

og‘maydi,  yorug‘lik  tezligi  bilan  tarqaladi,  kristalldan  o‘tishida 

difraksiya ro‘y beradi. 

γ

-nurlarning  ionlashtirish  qobiliyati  katta  emas,  u  havoda  100 

juft ionga ega yo‘lni bosadi.  

γ

-nurlar eng o‘tuvchi nurlardir. Eng qattiq 

γ

-nurlar qalinligi 5 sm 

bo‘lgan  qo‘rg‘oshin  qatlamidan  yoki  qalinligi  bir  necha  yuz  metr 

bo‘lgan havo qatlamidan o‘tadi; kishi tanasidan bemalol o‘tib ketadi. 

β

-yemirilishida  radioaktiv  element  davriy  sistemada  massa 

sonini o‘zgartirmasdan o‘ngga bir nomerga siljiydi: 

−

+

+

→

β

A

z

A

z

X

X

1

  

(23.5) 

Masalan, 

 

            

−

+

→

β

210

84

210

83

О

Р

Bi

 

α

-yemirilishida  radioaktiv  element  davriy  sistemasida  massa 

sonini 4 ga kamaytirib, chapga ikki raqamga siljiydi: 

4

2

4

2

Не

X

X

A

Z

A

z

+

→

−

−

  

 

 (23.6) 

Masalan,  

4

2

206

82

210

84

Не

Рв

Р

О

+

→

 

Radioaktiv  yemirilish  radioaktiv  element  atomlarining  asta-sekin 

kamayishiga  olib  keladi.  dt  vaqt  ichida  yemiriladigan  atomlar  soni  dN, 

vaqtga  va  radioaktiv  element  atomlarining  umumiy  soni  N  ga 

proporsionaldir: 

Ndt

dN

λ

−

=

,   

 

(23.7) 

bunda 

λ

  -  berilgan  elementning  yemirilish  doimiysi  deb  ataladigan 

proporsionallik koeffitsienti. Minus ishorasi vaqt o‘tishi bilan radioaktiv 

element atomlar sonining kamayishini ko‘rsatadi. (23.7) dan 

Ndt

dN

−

=

λ

 

kelib chiqadi, ya’ni yemirilish doimiysi vaqt birligidagi atomlar sonining 

nisbiy kamayishiga teng. 

---

 

392

(23.7) tenglikning t=0 dan t gacha vaqt oralig‘ida integrallab, quyidagini 

olamiz: 

t

е

N

N

λ

−

=

0

. 

 

 

 

(23.8) 

 

(23.8)  munosabatni  radioaktiv  yemirilish  qonuni  deb  ataladi.  (23.8) 

ifodadagi  N

o

  –  boshlang‘ich  (ya’ni  t=0)  vaqtdagi  radioaktiv  moddada 

mavjud  bo‘lgan  yadrolar  soni,  N  –  biror  t  –vaqtdan  so‘ng  yemirilmay 

qolgan  yadrolar  soni, 

λλλλ