Masalalar
79-masala. V=20 sm
3
hajmli metall parchasi T=0 haroratda turibdi.
Impulslari maksimal impuls P
max
, dan 0,1 P
max
gacha ko‘p farq
qilmaydigan erkin elektronlar soni
N
∆
aniqlansin. Fermi energiyasi
5
=
ε
eV.
Berilgan:
V=20 sm
3
=2·10
-5
m
3
, T=0,
ε
=5 eV
∆
N
~ ?
Yechish. Metalldagi erkin elektronlarning impulslar bo‘yicha
taqsimotini hosil qilish uchun T=0 da erkin elektronlar uchun Fermi
taqsimotidan foydalanimiz:
ε
ε
π
ε
d
m
dn
2
/
1
2
/
3
2
)
2
(
2
1
)
(
h
=
(1)
dn(
ε
) birlik hajmdagi energiyalari
ε
dan
ε
+de gacha (
f
ε
ε
<
)
qiymatlar oralig‘ida bo‘lgan elektronlar soni bo‘lganligidan, u impulslari
P dan P+dp gacha qiymatlar oralig‘ida bo‘lgan birlik hajmdagi
elektronlar soni dn(P) ga teng bo‘lishi kerak, ya’ni
dn(P)=dn(
ε
)
(2)
371
Bunda quyidagi shartga rioya qilinmog‘i lozim. Berilgan
ε
energiya ma’lum impuls
=
m
p
p
2
2
ε
ς
ga mos keladi va energiyaning
d
ε
oralig‘iga unga mos keluvchi impulslarning
−
mdp
p
d
dp
ε
oralig‘i to‘g‘ri keladi.
ε
1/2
=r/(2m)
1/2
ekanligini nazarda tutib, (2)
tenglikning o‘ng tomonidagi dn (
ε
) o‘rniga yuqorida olingan
munosabatlarga muvofiq
ε
ni r bilan va d
ε
ni dr bilan almashtirib (1)
ifodaga qo‘yamiz, ya’ni
dp
m
p
m
p
m
p
dn
⋅
⋅
=
2
/
1
2
/
3
2
)
2
(
2
2
1
)
(
h
π
,
qisqartirishlardan keyin metallardagi erkin elektronlarning T=0 da
impulslar bo‘yicha qidirilayotgan taqsimotini olamiz:
dp
p
p
dn
2
3
2
1
)
(
h
π
=
Impulslari P
max
– 0,1 P
max
dan P
max
gacha oraliqda bo‘lgan birlik
hajmdagi elektronlar sonini mos chegaraviy qiymatlarda integrallash
bilan topamiz:
]
)
9
,
0
(
1
[
3
1
1
3
2
max
max
9
,
0
3
2
2
3
2
max
−
−
=
=
∆
∫
P
dp
P
n
P
P
h
h
π
π
yoki
3
3
max
2
3
2
,
0
h
P
H
n
⋅
=
∆
π
.
Metallardagi elektronlarning maksimal impulsi P
max
va maksimal
energiyasi
ε
ushbu
f
m
P
ε
2
2
max
=
munosabat orqali bog‘langanligini
hisobga olib (T=0da) metalldagi erkin elektronlarning qidirilayotgan soni
N
∆
ni topamiz:
2
/
3
3
2
)
2
(
3
271
,
0
f
m
N
ε
π
h
=
∆
yoki
V
m
N
f
⋅
=
∆
2
/
3
2
2
3
3
271
,
0
h
ε
π
372
π
, m,
f
ε
,
h
,V kattaliklarning qiymatlarini qo‘yib, hisoblab (5eV=8
.
10
-
19
J),
N
∆
=2,9
.
10
23
ta elektronni olamiz.
80-masala. Temperaturasi T=0K bo‘lgan mis metallidagi erkin
elektronlarning maksimal Fermi energiyasi
F
ε
hisoblansin. Har bir mis
atomiga bittadan valent elektron mos keladi deb olinsin.
Berilgan:
?
~
F
SI
ОК
Т
ε
=
Yechish. Temperaturasi T=0K bo‘lgan metalldagi elektronlarning
maksimal Fermi energiyasi
F
ε
erkin elektronlar konsentratsiyasi bilan
quyidagicha bog‘langan:
)
2
(
)
3
(
3
/
2
2
2
m
n
F
π
ε
h
=
.
(1)
Bunda
h
– Plank doimiysi; m – elektron massasi. Masalaning shartiga
ko‘ra erkin elektronlar konsentratsiyasi (n) atomlar konsentratsiyasiga
teng:
M
N
n
А
ρ
=
,
(2)
Bunda
ρ
-misning zichligi; N
A
– Avagadro doimiysi; M – molyar massa.
(2) ni (1) ga qo‘yib
3
/
2
2
2
)
3
(
2
M
N
m
A
F
ρ
π
ε
h
=
ifodani hosil qilamiz.
Berilgan kattaliklarni yuqoridagi formulaga qo‘yib, hisoblashlarni
bajaramiz:
.
4
,
7
10
18
,
1
10
64
10
02
,
6
10
9
,
8
)
14
,
3
(
3
110
,
9
2
)
10
05
,
1
(
18
3
/
2
3
23
3
2
31
2
34
eV
J
J
F
=
⋅
=
=
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
−
−
−
−
ε
373
81-masala. Kremniy temperaturasini t
1
=0
0
C dan to t
2
=10
0
C gacha
qizdirilganda uning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi necha marta
oshadi?
Berilgan:
?
~
10
;
0
0
2
0
1
σ
С
t
C
t
=
=
Yechish. Xususiy o‘tkazuvchanlik yarim o‘tkazgichlarning solishtirma
elektr o‘tkazuvchanligi (
σ
) temperatura (T) bilan quyidagicha
bog‘langan.
)
2
/(
0
кТ
Е
е
∆
−
=
σ
σ
bunda
σ
0
– konstanta;
Е
∆
- taqiqlangan zonaning kengligi,
Demak,
)]
1
1
(
2
exp[
2
1
2
/
2
/
2
1
2
1
Т
Т
к
E
е
е
кТ
Е
кТ
Е
−
∆
=
=
∆
−
∆
−
σ
σ
Kremniy uchun
эВ
E
1
,
1
=
∆
ekanini hisobga olsak,
28
,
2
283
1
273
1
)
10
38
,
1
(
2
10
76
,
1
exp
23
19
2
1
=
−
⋅
⋅
=
−
−
σ
σ
kelib chiqadi.
Mustaqil yechish uchun masalalar
240. T=OK haroratda metalldagi erkin elektronlarning konsentratsiyasi n
aniqlansin. Fermi energiyasi
ε
f
=1eV deb qabul qilinsin.
(n=4,57·10
27
m
-3
)
241. Agar litiy va seziydagi Fermi sathlari mos ravishda
ε
f,1
=4,72 eV,
ε
f,2
=1,53 eVga teng ekanliklari ma’lum bo‘lsa, T=OKda ulardagi erkin
elektronlar konsentratsiyalarining nisbati n
1
/n
2
aniqlansin.
(n
1
/n
2
=0,9)
242. Agar Fermi sathi
ε
f
= 7eV bo‘lsa, T=OK haroratda metalldagi
elektronlarning o‘rtacha kinetik energiyasi
k
> hisoblansin.
(
k
>=3/5 ·
ε
f
=4.2eV)
374
243. Agar har bir atomga bittadan erkin elektron to‘g‘ri keladi deb qabul
qilinsa, kaliy uchun aynish harorati T
kr
baholansin. Kaliyning zichligi
ρ
=860 kg/m
3
(T
kr
=31,2kK)
244. T=OK da metalldagi elektronlarning o‘rtacha tezligi <
υ
>maksimal
tezligi
υ
max
orqali ifodalansin. T=OK da Fermi sathi
ε
f
=6eV bo‘lgan
metall uchun <
υ
> hisoblansin.
=
=
〉
〈
s
Mm /
09
,
1
4
3
max
υ
υ
245. Agar aktivlanish energiyasi
∆
E
0
=0,1eV bo‘lsa, xususiy elektr
o‘tkazuvchanlikli yarim o‘tkazgichdagi Fermi sathi
ε
f
aniqlansin.
Elektronlar kinetik energiyalarini hisoblashning nolinchi sathi sifatida
o‘tkazuvchanlik zonasining eng pastki sathi qabul qilinsin.
(
ε
f=
0,05eV)
246. Xususiy elektr o‘tkazuvchanlikli yarim o‘tkazgich (germaniy)
muayyan haroratda
ρ
=0,48 Om.m solishtirma qarshilikka ega bo‘lgan.
Agar elektronlarning va teshiklarning harakatchanliklari
n
µ
va
p
µ
lar
mos
ravishda
0,36
va
0,16m
2
/(V.s)ga
teng
bo‘lsa,
zaryad
tashuvchilarning konsentratsiyasi n aniqlansin.
(n=2,5·10
19
m
-3
)
247. Germaniyda atomlarning bir qismi surma atomlari bilan
almashtirilgan. Kiritilgan atomning qo‘shimcha elketronini Bor modeli
bo‘yicha qarab uning bog‘lanish energiyasi E va arbitasining radiusi r
baholansin. Germaniynig dielektrik sindiruvchanligi
ε
=16
(E=0,053eV; r=0,85nm)
248. Kengligi
l
=2 sm bo‘lgan yupqa kremniy plastinka induksiya
chiziqlariga tik qilib bir jinsli magnit maydoniga (B=0,5Tl)
joylashtirilgan. Plastinka bo‘ylab yo‘nalgan j=2mkA/mm
2
tok zichligida
Xoll potensiallar farqi U
x
=2,8 V bo‘lib chiqdi. Zaryad tashuvchilarning
konsentratsiyasi n aniqlansin.
(n=5,25·10
10
m
-3
)
375
Do'stlaringiz bilan baham: |