Fizika kursi

t 

O 

3 

4 

1 

2 

υυυυ

 

1.3 – 

расм

. 

1.3-rasm 

t 

---

 

18

bo‘lsak,  u  holda  xuddi  biz 

2

2

t

a

S

=

  tenglama  yordamida  hosil  qilgan 

grafikka o‘xshash grafik hosil qiladi.  

 

1.3-§. Moddiy nuqtaning egri chiziqli harakati. Tangensial va 

normal tezlanishlar 

 

     Trayektoriyasi  egri  chiziqdan  iborat  bo‘lgan  harakat  egri  chiziqli 

harakat  deyiladi.  Bunga  misol  qilib,  yer    yuzidagi    barcha    transport 

vositalarini,  mashina  va  mexanizm    qismlarini,    oqar    suvni, 

atmosferadagi  havo  zarralarini,  kosmik  fazodagi    barcha    planetalar  va 

sun’iy  yo‘ldoshlarning  harakatini  olish  mumkin.  Egri  chiziqli    harakat 

to‘g‘ri chiziqli harakatga nisbatan murakkabroqdir.      

 

Egri chiziqli harakatda vaqt 

o‘tishi  bilan  tezlik    vektorining  

faqat  yo‘nalishigina  emas,  balki 

miqdori  ham  o‘zgarishi  mumkin.  

Kuzatish 

boshlanganda 

egri 

chiziqli  harakat  qilayotgan  moddiy 

nuqta 

 

trayektoriyaning 

A 

nuqtasidan o‘tayotgan bo‘lsin (1.4-

rasm). Biror  kichik  

∆

t vaqt ichida 

kichik 

∆

S  yoyni  bosib  V  nuqtaga 

keladi.  A  va  V  nuqtalardagi  tezliklarni  mos  ravishda 

А

υ

r

  va 

В

υ

r

    deb  

belgilaylik. Tezlik o‘zgarishini aniqlash uchun 

В

υ

r

 tezlik  vektorini  o‘z-

o‘ziga  parallel holda A nuqtaga ko‘chiraylik, u holda 

А

υ

r

 vektor  uchini  

ko‘chirilgan 

В

υ

r

 vektor uchi bilan tutashtiruvchi vektor (

А

В

υ

υ

υ

r

r

r

−

=

∆

)  

izlanayotgan  tezlik o‘zgarishini ifodalaydi. 

υ

r

∆

 tezlik  o‘zgarishini  ikki  

tezlik  vektorlarining  yig‘indisi  shaklida  ham  qarash  mumkin.  Buning 

uchun AE kesma ustida A dan 

А

υ

r

 vektor kesmasiga teng kesma ajratib 

В

υ

r

 yo‘nalishida D nuqtani tanlaylik. S va D nuqtalarni  birlashtiruvchi 

vektorni 

н

υ

r

∆

  bilan,  D  va  E  nuqtalarni  birlashtiruvchi  vektorni  esa 

t

υ

r

∆

  bilan  belgilaylik.  U  holda 

υ

r

∆

ni  ana  shu  ikki  vektorning  

yig‘indisidan iborat deb hisoblash mumkin.