Fizika” fani bo’yicha

Tayanch so’z va iboralar: Atom, yadro, yadro tarkibi, radio-aktivlik.

1. 
   Yadro fizikasi. Umumiy tushunchalar.
   

Atom yadro modeli taklif etilgandan so’ng, yadroning tarkibi nazariy munozaralar davom etdi. 1919-yilda Rezerford azot yadrolarini alfa (α)-zarralar bilan bombardimon qilinganda ulardan vodorod yadrolari ajralib chiqishini kuzatdi. Rezerford ajralib chiqgan bu zarralarni iroton deb atadi. Yana bir elementar zarra – neytronni 1932-yilda Rezerfordning shogirdi Chedvig aniqladi. Shundan so’ng 1932-yilda sovet fizigi D.D. Ivanenko va nemis olimi Verner Geyzinberg bir-biridan mustaqil ravishda atom yadrosi protonlar va neytronlardan tashkil topgan, degan fikrni ilgari surdilar. SHu tariqa atom yadrosining proton- neytron modeli yaratildi. Proton va neytron yagona nom bilan nuklon deb ataldi. Bu nom lotincha NUCLEUS “yadro” degan so’zdan olingan bo’lib, u proton va neytron yadroviy zarralar ekanligini anglatadi.

Ana shu nuklonning asosiy xarakteristikalari bilan tanishaylik. Proton musbat elementar elektr zaryadga ega bo’lgan zarra, yani Uning tinchlikdagi masasi Atom va yadro fizikasida massaning atom birligi (qisqartirib “m.a.b.” shaklida yoziladi) dan keng foydalaniladi.

Bu birlik ST SEV 1052 -78 ga asosan ruxsat etilgan. 1m.a.b. uglerod -12 atomi massasining 1/12 ulishiga, yani 1,66057*10 kg.ga teng. Natijada m.a.b. bo’ladi. Neytron esa elektrneytral zarra bo’lib, uning tinchlikdagi massasi m.a.b. gat eng. Bundan tashqari energiya va massaning ekvivalintlik qonuni (w=mc ) ga asoslanib, massa Joullarda yoxud eV larda ( ) ham ifodalanadi. Demak:

m_p=1,5033*10^-10Ж=938,28МэВ

(m_e=0,511МэВ m_p=1836 m_e)

m_n=1,5054*10^-10Ж=939,57 МэВ

Har qanday fermionlar kabi nuklonlarning ham spinlari yarimga teng, ya’ni S=1/2 . Elementar zarralar spinlarini kvant son yordamida ana shunday yozish qabul qilingan. Proton yohud neytronning spini ½ ga teng deyilganda, nuklon spinining ixtiyoriy yo’nalishga proeksiyasi

ga teng ekanligini tushunishimiz lozim.

2.