O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
MAVZU: AsteroidlarNING xavfsizligi muaMmolari
Bajardi: Salimboyeva M. Tekshirdi: Nuriddinov S. FIZIKA FAKULTETI OSMON MEXANIKASI Guruh: A-1901.
Toshkent 2022 y.
Astiroidlar-Quyosh atrofida eliktip orbita bo'ylab harakatlanuvchi,diametri 30 m dan 1,5 kmgacha bo'lgan fazoviy jism. Astiroidlarning atmasferasi mavjud emas, ulrning bazilarida yo'ldoshlari mavjud bo'lsa,bazilarida esa juft holda uchraydi, ya'ni ular bir-birining atrofida aylanadi.
Astiroidlar-Quyosh atrofida eliktip orbita bo'ylab harakatlanuvchi,diametri 30 m dan 1,5 kmgacha bo'lgan fazoviy jism. Astiroidlarning atmasferasi mavjud emas, ulrning bazilarida yo'ldoshlari mavjud bo'lsa,bazilarida esa juft holda uchraydi, ya'ni ular bir-birining atrofida aylanadi.
Quyosh sistemasidagi astiroidlarning asosiy qismi "Astiroidlar xalqasi"da,va shuningdek "Kuyuper belbog'i", va "Oorta bulut"larida ham astiroidlarning ko'p sonlari uchraydi.
Mars va Yupiter orbitalari orasid joylashgan "Astiroidlar xalqsi" o'rnida uzoq o'tmishda sayyora bo'lgan bo'ishi mumkin. Olimlar bu sayyora bo'lgan bo'lishi mumkin. Olimlar bu sayyorani "Fouton" deb nomlashadi.
ASTEROIDLAR XALQASI
Taxminlarga ko'ra bu sayyora nomalum samo jismi bilan to'qnashib parchalanib ketgan. Hozirgi kunda uning o'rnida 300mingdan ortiq astiroidlar harakatlanadi.Bu astiroidlar birlashib yagona sayyora bo'lishiga Yupiterning kuchli gravitatsiyasi yo'l bermaydi.Yupiter ularni o'z domiga tortadi yoki Quyosh sistemasining ichki qismiga ulotirib yuboradi. Astiroidlar sayyoralar bilan tez-tez to'qanshib turadi.
Taxminlarga ko'ra bu sayyora nomalum samo jismi bilan to'qnashib parchalanib ketgan. Hozirgi kunda uning o'rnida 300mingdan ortiq astiroidlar harakatlanadi.Bu astiroidlar birlashib yagona sayyora bo'lishiga Yupiterning kuchli gravitatsiyasi yo'l bermaydi.Yupiter ularni o'z domiga tortadi yoki Quyosh sistemasining ichki qismiga ulotirib yuboradi. Astiroidlar sayyoralar bilan tez-tez to'qanshib turadi.
Quyosh sistemasining olis sarhadlaridan sistema markzi tomon kelayotgan astiroidlarni gigant sayyoralar jumladan "Yupiter va Saturn" o'z domiga tortib oladi va ularni sistema markaziga o'tishga yo'l qo'ymaydi. Lekin shunga qaramay zaminimizga har 60-70 mln yillarda bir katta hajimli astiroidlar kelib uriladi.Songi marta sayyoramizga bundan 65 mln yil oldin dinazavrlar hukumronlik qilgan davrlarda katta hajimli astiroid kelib urilgan. Shu vaqtda yer diametri 10 km bo'lgan astiroid bilan to'qnashgan va to'qnashuv yer yuzidagi jonzotlarning 80%ini irilib ketishiga sabab bo'lgan.
"FOUTON” SAYYORASI ASTEROIDLAR TO’QNASHUVI Sayyoramizga òrtacha diametri 1m va undan katta bòlgan asteroidlar bilan har yili toqnashsa, diametri 10m astirodlar bilan 100 yilda 1marta, 50-100 m astiroidlar bilan 1000 yillar ichida 1 marta kuzatiladi. XX asrning òrtalariga kelib astranomlar asteroidlarni chuquroq kuzatishga kirishdi va buning natijasida bir necha sayyoramiz uchun xavf soluvchi asteroidlarni aniqlashdi. 2007 yil TU asteroidi aniqlandi va u 28.01.2008 yil kuni 50ming km uzoqlikda sayyoramiz atrofida òtib ketdi. Ushbu sayyora 2027 yil yana yaqinlashi kutilmoqda. 13.04.2029 yil kini astiroid yerdan 38 ming km uzoqlikda òtib ketadi. Rus astranomlarining ma'lumotiga kòra 2068 yilda Apofis nomli asteroid yer bn tòqnashi mumkin. 2001 WN5 asteroidi aniqlanishi bilan olimlarni hayratga soldi uning diametri 1,5 km ga yetishi mumkin.Hisob kitoblarga kòra astiroid 2028 yil iyun oylaroda sayyoramizdan 250ming km yaqinlikda òtishi kutilmoqda va bu yaqinlashish birnechta sayyoramiz suniy yòldoshlarini ishdam chiqarishi mumkin.
Yana bir asteroid aniqlanishi bilan sayyoramiz uchun patensal xavfli obyektlarning yuqori darajalisi deya qaralmoqda.Uning diametri 400m bòlib sayyoramiz bilan asteroid 2032 yilning 26-avgust kunlari sekundiga 15km tezlik bilan yerdan 4 ming km uzoqlikda otib ketishi mumkin. Agar tòqnashuv sodir bòlsa uning kuchi ekvivalentligida 250 ming mega tonnani tashkil etadi.Solishtirishimiz uchun SSRda portlagan va eng kuchli Atom bomba kichi 58,6mega tonnaga teng edi.
ASTEROIDLAR O’LCHAMLARI
Sudan 06.01.2008 TC3. O'rtacha diametri-4.1m. 2014RC - Usa / Tucsan, Arizona - 31.08.2014. O'rtacha diametri - 22m. 2004 FH - Linear/Usa - 25.03.2004. Ortacha diametri - 30m. 99942A Pophis - Kit- pik / Usa - 19.06.2004. O'rtacha diametri - 370m. 69230Hemes - Germaniyu. 28.10.1937. O'rtacha diametri - 810m. 1950DA - San - Jase - 22.02.1950. O'rtacha diametri - 1.1km. 4769CA STALIA - Palomar 09.08.1989. O'rtacha diametri - 14km. 719 ALBERT - Wien 03.10. 1911. O'rtacha diametri- 2.36km. 3200 PHAETHON - Iras - 11.10.1983. O'rtacha diametri - 5.8km. 5Astrea - Drezdenko. 08.12.1845. O'rtacha diametri - 119km. 20Massalia - Italy. 19.09.1852. O'rtacha duametri - 145km. 45Eugenia - Paris. 27.06.1857. O'rtacha diametri - 214km. 87 Sylvia - Madras / Hindiston. 16.03.1866. O'rtacha diametri - 286km. 52Yevropa - Parij. 04.02.1858. O'rtacha diemetri - 315km. 10Hygiea - Italyo. 12.04.1849. O'rtacha diametri - 434km. 2Pallas - Germaniya. 22.03.1802. O'rtacha diametri - 512km.10:20
