Fizika fakulteti fizika kafedrasi

Tajriba qurilmasining tavsifi
Tajriba qurilmasining sxemasi 4-rasmda kelti-rilgan.

4-rasm. Xoll effektini o‘rganish qurilmasi.

Magnit maydon ulanganda esa Xoll elektrodlari orasida yana boshqa potensiallar farqi vujudga keladi:

U = U_r + E
Bu erda, E–Xoll EYUK, U_r–elektrodlar joylashuvining nosimmetrikligidan yuzaga kelgan potensiallar farqi. Umumiy holda Xoll elektrodlari orasida yana boshqa EYUKlar hosil bo‘lishi ham mumkin (issiqlik EYUKi, elektrolitik va boshqa EYUKlar). Bularni E_g deb belgilasak, umumiy potensiallar farqi:
U = U_r + E + E_g (17)
bo‘ladi. Bu erda, E_g–boshqa sabablarga bog‘liq EYUKlar yig‘indisi.
Xoll EYUKini aniqlashda Xoll elektrodlari orasidagi potensiallar farqini aniq o‘lchash uchun magnit maydonning qarama-qarshi yo‘nalishlarida ikki marta bevosita o‘lchashlar o‘tkazish kerak. Bunda ikki holat kuzatiladi:
1) |U_r+ E_g|< |E|
U₁ = U_r+ E_g+ E va -U₂ = U_r+ E_g-E

E = (18)
2) |U_r+ E_g| > |E|
U₁ = U_r+ E_g+ E va U₂ = U_r+ E_g-E

E = (19)

E ni hisoblashda (18) yoki (19) ifodalarning qaysi biri qo‘llanilishini aniqlash uchun U_r yo‘qligida elektrodlar orasidagi potensiallar farqi o‘lchanadi, so‘ngra esa U magnit maydon mavjudligida E=U–U_r kattalik aniqlanadi.
E va U_r kattaliklarni taqqoslab, |U_r + E_g| va |E lar orasidagi munosabat aniqlanadi.
So‘ngra Xoll elektrodlari orasidagi magnit maydonning qarama-qarshi yo‘nalishlarida potensiallar farqini o‘lchab, I va V qiymatlarni o‘zgartirmagan holda (18) yoki (19) ifoda yordamida E ni topamiz.


Topshiriq

1. 
   Tajriba qurilmasi va tajribani o‘tkazish tartibi bilan tanishib, o‘rganiluvchi namunani elektrmagnit qutblari orasiga joylang. AV manbani ulab, namuna orqali (1-2 mA) tok berib, Xoll elektrodlari orasidagi U_r potensiallar farqini aniqlang.
   
2. 
   Elektrmagnitni yoqing va Tr transformator chulg‘amidagi tokni o‘zgartirib (5-rasm) ma’lum bir magnit maydon kuchlanganligi qiymatini o‘rnating. Magnit maydonning ikki xil yo‘nalishlari uchun Xoll elektrodlari orasidagi (U₁) va (U₂) potensiallar farqlarini aniqlang. (18) yoki (19) ifoda yordamida Xoll EYUKini aniqlang
   
3. 
   YUqoridagi tajribani 2-3 marta takrorlab Xoll koeffitsientini va o‘lchash xatoliklarini aniqlang.
   
4. 
   Xoll EYUKi ishorasi bo‘yicha qarab yarimo‘tkazgich o‘tkazuvchanligi turini aniqlang.