Fizika fakulteti fizika kafedrasi

16-ma’ruza
Polimerlarning elektr va magnit xossalari. Polimerlarning elektr xossalari va elektr o‘tkazuvchanlik mexanizmlari. Ionlarning polimer eritmalar, Gellar va plenkalarning elektr o‘tkazuvchanligiga ta’siri. Ion legirlash va elektr o‘tkazuvchanlik. Polimer izolyatorlar. Polimerlarning magnit xossalari va magnitlanish.
Polimerlar, ayniqsa, ular asosidagi ayrim sintetik materiallar bir qancha sezilarli darajada elektr xossasini ko‘rsatadi. Odatda, bu hodisa polimer tolalarda “elektrlanish” deb yuritiladi va uni foydasiz natija sifatida yo‘qotish uchun antistatik moddalar qo‘llaniladi. Bu moddalar materiallar sirtida paydo bo‘ladigan zaryadlarni kompensatsiyalaydi. Bu elektrlenish jarayoni materiallarni o‘zaro yoki qandaydir bir ularga o‘xshash jismlar bilan ishqalanganda yuzaga keladi. Bunday effekt jun keratinini qahrabo yoki oddiy polimerlar asosidagi taraqlar bilan ishqalanganda ham kuzatiladi. Bu polimer materialning xususiy elektr xossasi hisoblanadi va xuddi, shu polimerning molekulyar va sirt molekulyar tuzilishlariga, materialdagi holatiga, deformatsiya ishqalanish jarayonlariga bog‘liq bo‘ladi.
Amaliy tarafdan polimerlarning elektr xossalarini aniqlash va amalga oshirish ahamiyatli. Bunday xossalarni kuzatishda polimer materiallar, ayrim hollarda, maxsus moddalar bilan to‘yintiriladi. Masalan, paxta sellyulozasining elektr tabiati, ya’ni elektr o‘tkazuvchanligi bunga misol bo‘la oladi. V.3.1-rasmda Paxta tolasi elektr o‘tkazuvchanligining temperaturaga va yod bilan to‘yintirishga qanchalik bog‘liqligini anglatuvchi grafiklar keltirilgan.

V.3.1-rasm. Paxta tolasi namunalarining elektr o‘tkazuvchanligini temperaturaga bog‘liqligi: 1 - yod bilan legirlangan; 2 -legirlanmagan

Bu grafiklar havoning namligi 20-80 % oralig‘ida o‘tkazilgan tajribalar natijasi. Olingan malumotlar asosida quyidagi bog‘lanish formulasi taklif etilgan:

LgR q A - 0,085 (V.3.1)

bu yerda R- tolaning qarshiligi; A - sistema doimiysi, miqdori 11,4 ge teng.

Bu namunaning fotoelektrik xossalari, uning volt-amper xarakteristikasini qorong‘u va maxsus yoritilgan muhitda o‘lchash, hamda UB-nurlanish ta’siri orqali baholangan. V.3.2- va V.3.3-rasmlarda tolaning fotoelektrik xossasini anglatuvchi grafiklar berilgen.