Fizika fakulteti astronomiya yo’nalishi astrofizika kafedrasi

 
18-rasm. 
«Pioner-10», «Pioner-ll («P-10», «P-11») va «Voyajer-l», 
«Voyajer-2» («V-1», «V-2») PAS larining trayektoriyalari. 
ning «Voyajer-l» va keyinroq, «Voyajer-2» avtomatik stansiya-larining Yupiter va 
uning yo’ldoshlarini o’rganishda xizmatlari juda katta bo’ldi (90- rasm). «Voyajer» 
olgan rasmlarda planetaning 30 ming kilometrga cho’zilgan qutb yog’dusi va 
atmosferasida yashinni eslatuvchi chaqnash kuzatildi. Shuningdek, planeta sirtidan 
57 ming kilometr balandlikda, kengligi 8 ming 700 kilometr va qalinligi 30 
kilometrdan katta bo’lmagan, Saturnnikiga o’xshash halqasi borligi ham ma'lum 
bo’ldi. Olimlarning aniqlashicha, bu halqa kattaligi bir necha o’n metrdan bir 
necha yuz metrgacha boruvchi qoya toshlardan va muzdan tashkil topgan. 
Avtomatik stansiya planetaning yo’ldoshi lodan eng yaqin (19 ming km) 
masofadan o’tayotib, uning sirtida ayni paytda «ishlayotgan» vulqonni (balandligi 
160 km), bir necha yuz kilometr-ga cho’zilgan tog’lar va jarliklarni ko’rdi. 
Ganimed va Kallisto sirtida ko’ringan o’nlab yorug’ dog’lar esa, aftidan, kraterlar 

---

38 
bo’lsa kerak deb taxmin qilindi. Kallistodagi kraterlaridan biri bir necha konsentrik 
tog’ halqalari bilan o’ralgan bo’lib, ayrim joylarda bu tizmalarning oralig’i 1600 
kilometrgacha yetadi. 
Garchi oxirgi yillarda ulkan planeta Yupiter va uning yo’l-doshlariga tegishli 
anchayin asriy sirlar «fosh» qilingan bo’lsada, hali yana bir necha o’n yilga 
yashiringan muammolar unda mav-jud. Bu «tilsim»lar o’z sirlari bilan 
«o’rtoqlashish» uchun navbatdagi kosmik stansiyalarni kutmoqda. Biroq shuni 
aytish kerakki,bunday kosmik apparatlarning gigant Yupiterga qo’ndirilishi juda 
qimmatga tushgani holda, uning yirik yo’ldoshlaridan biriga qo’ndirib-uchirish 
energetik nuqtayi nazardan ancha arzon turadi. Shuning uchun ham olimlar 
kelajakda bu ulkan planeta sistemasi a'zolari bilan yaqindan tanishish maqsadida 
navbatdagi avtomatik stansiyalarni uning «oy»laridan biriga qo’ndirishni 
mo’ljallamoqdalar. 

---

39 
Planeta qadimgi rimning vaqt va taqdir xudosi Saturn nomi bilan ataladi. Bu 
planeta sharqda Zuhal, yunonlarda Kronos nomi bilan yuritilib, Quyosh 
sistemasining qurollanmagan ko’z bilan ko’rish mumkin bo’lgan eng oxirgi 
planetasidir. Shuning uchun ham, qadimda uzoq yillar Saturnning orbitasi 
Quyosh sistemasi-ning chegarasi deb qaralgan. 
Saturn kattaligi jihatidan faqat Yupiterdan keyin turadi, uning diametri 120 
ming 800 kilometr. Quyoshdan o’rtacha uzoqligi 9,5 astronomik birlik, ya'ni 
Quyoshdan 1 milliard 427 million kilometr narida yotadi. 
Halqali bu planeta orbitasi bo’ylab sekundiga 9,6 kilometr tezlik bilan uchib, 
29 yil 5 oy 16 kun deganda Quyosh atrofini bir marta aylanib chiqadi. Saturnning 
o’z o’qi atrofida aylanishi, Yupiterniki kabi turli kengliklarida turlichadir. 
Ekvator zonasi-ning aylanish davri 10 soat 14 minut boigani holda, qutbga yaqin 
sohasi 10 soat 28 minutli davr bilan aylanadi.