Fizika 15 ma’ruza 2021 тдтpУ «табиий фанлар»

Ядроларда α – заррачаларнинг сочилиши

Атом ядросининг тузилиши

Турли элементларнинг ядролари иккита заррачадан ташкил топади –

- ПРОТОНЛАР

- НЕЙТРОНЛАР

Atom yadrosining tuzilishi

• Yadrodagi nuklonlarning umumiy soni A massa soni deb ataladi.
• Yadroning zaryadi Z·e ga teng, bu yerda Z – zaryad soni – yadrodagi protonlar soniga teng. U kimyoviy elementning Mendeleev jadvalidagi tartib raqami bilan mos tushadi.
• Yadro quyidagicha belgilanadi:

Atom yadrosining tuzilishi

• Bir xil Z ga va har xil A ga ega bo’lgan atomlar izotoplar deyiladi
• Bir xil Aga va har xil Z ga ega bo’lgan atomlar izobarlar deyiladi
• Izotoplar bir xil kimyoviy xossalarga va bir-biriga yaqin fizik xossalarga ega bo’ladilar, chunki ularning elektron qobiqlari bir xil strukturaga ega

Atom yadrosining tuzilishi

• Yadroning radiusini quyidagi formulaga asosan aniqlash mumkin :

R=R0A1/3

bu yerda R0≈1,5·10-15 m.

• Yadro massasini o’lchashlar shuni ko’rsatdiki, yadroning massasi nuklonlar massasining yigindisidan kichik ekan. Bu farq massalar defekti m deb ataladi

Atom yadrosining bog’lanish energiyasi

• E=mc2 formulaga asosan massalar defektiga yadrodagi nuklonlarning bog’lanish energiyasi mos keladi:

Eсв=(Zmp+(A-Z)mn-mя)с2 (1)

bu yerda mp, mn и mя – mos ravishda proton, neytron va yadroning massalari

Atom yadrosining bog’lanish energiyasi

• Solishtirma bog’lanish energiyas Ebog’, ya’ni bitta nuklonga to’g’ri keluvchi bog’lanish energiyasi yadrolarning turg’unligini xarakterlaydi

10
5
40
140
240
А
Eсв, МэВ
Н
3
1
2
1
Н
6
3
Li
4
2
Нe
238
92
U

Водород атомининг чизиқли спектри

Чизиқли спектр заррачаларни ядро, атом, молекула атрофидаги энергетик ҳолатларнинг биринчисидан иккинчисига ўтишида, радиочастотадан гамма нурлари диапазонида бўлган, аниқ частотадаги электромагнит нурланишларни чиқариш ёки ютиш таъсирида хосил бўлади.