Fizika 15 ma’ruza 2021 тдтpУ «табиий фанлар»

FIZIKA

15 - ma’ruza
2021
ТДТpУ
«ТАБИИЙ ФАНЛАР»
КАФЕДРАСИ

Ma’ruza rejasi

• Atom yadrosi. Atom yadrosining tuzilishi
• Massa defekti va yadroning bog’lanish energiyasi
• Atom yadrosining tarkibi
• Yadro kuchlari
• Yadro reaksiyalari

Tomsonning atom modeli

• 1903 yilda Tomson atomning shunday modelini taklif qildiki, unga asosan atom musbat zaryadlangan zarralar bilan bir tekis to’ldirilgan sferadan iborat bo’lib, ichida elektron joylashgan bo’ladi, sferaning yig’indi musbat zaryadi elektron zaryadiga teng bo’lib, atom bir butun holatda neytraldir.

Tomsonning atom modeli

Rezerfordning atom modeli

• Atom tuzilishi hamda katta zichlikka ega bo’lgan yadroning mavjudligi haqidagi zamonaviy tasavvurlar birinchi marta E. Rezerford tomonidan yupqa oltin plyonkada –zarralarning sochilishini tadqiq qilish natijalari asosida aytilgan



Резерфорд тажрибаси

Atom yadrosining tuzilishi

• Rezerford tajribalar natijasida atomlarning yadrolari taxminan 10-14-10-15 m o’lchamga ega ekanligini aniqladi
• Atom yadrosi elementar zarralardan = protonlardan va neytronlardan iborat
• Протон miqdoran elektr zaryadiga teng musbat zaryadga ega bo’lib, massasi 1,67·10-27 kg ga teng, ya’ni elektron massasidan deyarli 2000 marta katta/ erkin proton stabil zarra hisoblanadi

Atom yadrosining tuzilishi

• Neytron neytral zarra bo’lib, uning massasi proton massasidan 2·10-30 kg ga ortiq. Erkin proton nostabil zarra bo’lib, 103 s yarim yemirilish davriga ega. Yadroda yadro kuchlarining ta’siri natijasida protonlar va neytronlar doimo bir-biriga aylanib turadi. Protonlar va neytronlar nuklonlar deb ataladi

Резерфорднинг атом планетар модели

Атомнинг бутун массаси мужассамлашган марказида мусбат зарядланган ядро жойлашган. Умуман олганда атом нейтрал бўлади. Ядро атрофида, планеталарга ўхшаш, ядронинг кулон кучлари таъсирида электронлар айланадилар.