Fizik kimyo

USLUBIY  TAVSIYANOMASI 

 

---

TUZNING  ERISH  ISSIQLIGINI  TOPISH. 

Ishdan kuzatilgan  maqsad:   1. Issiqlik effektini kalorimetrik metodda 

o’lchash usuli bilan tanishish.  

                    2. Tuzning erish issiqligini topish.                                            

   

   3. Suvsiz tuzdan kristallgidratlar hosil bo’lish 

issiqligini topish. 

Ish uchun kerakli jihozlar:  

Aralashtirgich  o’rnatilgan  Dyuar  idishi, 

0.5  litrli  kolba,  Bekman  termometri,  tuz  solish 

uchun  probirka,  shisha  tayoqcha,  analitik  tarozi, 

chinni  hovoncha,  texnik  tarozi,  1  minutga 

mo’ljallangan qum soat, kaliy nitrat, mis kuporosi, 

suvsiz mis (II) sulfat. 

Nazariy qism. 

Tuzlar suvda eriganda issiqlik yo yutiladi, yoki chiqadi. Moddalarning 

holati  o’zgarganda  va  kimyoviy  reaksiya  bo’lganda  chiqadigan  issiqlik 

efektini  termokimyo  fani  o’rganadi.  Rus  akademigi  G.I.Gess  kashf  qilgan 

qonun termokimyoga asos soldi. Bu qonunga muvofiq, reaksiyaning issiqlik 

effekti  o’zaro  ta’sir  etuvchi  moddalarning  dastlabki  va  oxirgi  holatlariga 

bog’liq  bo’lib,  shu  moddalar  bir  holatdan  boshqa  holatga  qaysi  yo’l  bilan 

o’tganiga bog’liq emas. 

Modda  o’zgarishining  issiqlik  effektini  bevosita  aniq  o’lchab 

bo’lmaydigan  hollarda  shu  qonundan  foydalanib,  uning  qiymatini  hisoblab 

chiqarsa bo’ladi. Masalan, kristalgidratlar hosil bo’lishida chiqadigan issiqlik 

qiymatini  bevosita  aniq  o’lchash  qiyin,  chunki  suvsiz  qattiq  modda  bilan 

suvdan  kristalgidratlar  hosil  bo’lish  reaksiyasi  dastlab  suvsiz  qattiq  modda 

bilan  suvdan  kristallagidratlar  hosil  bo’lish  reaksiyasi  dastlab  suvsiz  modda 

kristallgidratchalari  sirtqi  qavatlarda  suv  bilan  o’zaro  ta’sir  etib  bo’lguncha 

tez boradi, keyin esa juda sekinlashib qoladi. Bundan tashqari, modda suvda 

---

erishi 

natijasida 

protsess 

juda 

murakkablashib 

ketadi. 

Ammo 

termokimyoning  asosiy  qonunidan  foydalanib,  kristallgidratning  erish 

issiqligi o’lchanadi va birinchi qiymatdan ikkinchi qiymat ayirib tashlanadi. 

Tuz suvda eriganda quyidagi protsesslar bir vaqtda boradi: 

1.  Moddaning  kristall  panjarasi  buziladi.  Bunda  Q

1

  ga  teng  miqdorda  

issiqlik yutiladi. 

2.  Ionlar gidratlanadi, bunda Q

2

 ga teng miqdorda issiqlik chiqadi. 

Tuzning    erish  issiqligi  shu  protsesslar  issiqlik  effektining  algebraik  

summasiga teng: 

Q

erish

= Q

2

 + Q

1 

  Kristall panjarasi mustahkam bo’lgan va eritmada sust gidratlanadigan 

moddalar  eriganda  issiqlik  yutiladi.  Kristall  panjarasi  mustahkam 

bo’lmagan yoki eritmada kuchli gidratlangan ( masalan, H

+

 va OH

-

 ) ionlar 

hosil qiladigan moddalar eriganda esa issiqlik chiqadi. 

  Eritiladigan  bir  mol  moddaga  to’g’ri  keladigan  erituvchining  miqdori 

oshirilsa, moddaning erish issiqligi ko’tariladi. Agar bir mol moddaga 100-

300 moldan ko’proq erituvchi to’g’ri kelsa, eritma yana suyltirilishi bilan 

erish issiqligining qiymati sezilar-sezilmas o’zgaradi. 

  Bir  mol  modda  erituvchida  eritilganda  yutiladigan  yoki  ajralib 

chiqadigan  issiqlik  miqdori  erish  issiqligi  deb  ataladi,  bunda  erituvchidan 

shuncha  miqdor  olingan  bo’ladiki,  erituvchidan  yana  qo’shilishi  bilan 

issiqlik effekti o’lchab bo’lmaydigan darajada o’zgaradi.