Filosofiya uzb

Xuloso  -  aqliy  bilishning  muhim  vositalaridan  biri,  yangi  bilimlar  hosil  qilish  usulidir.  Xulosa 
chiqarish  induktiv  va  deduktiv  bo`lishi,  ya`ni  ayrim  olingan  narsalarni  bilishdan  umumiy  xulosalar 
chiqarishga eki umumiylikdan alohidalikka borish orqali bo`lishi ham mumkin. 
Binobarin, tushuncha, hukm va xulosalar chiqarish ilmiy bilishning muhim vositalaridir. Bunday 
bilish  insondan  alohida  qobiliyat,  kuchli  irodani  tarbiyalashni,  narsa  va  hodisalardan  fikran 
uzoqlashishni, diqqatni bir joyga to`plashni, ijodiy xaelni talab etadi. 
Bilishning  oliy  darajasi  intuitiv  bilish,  qalban  bilish,  g`oyibona  bilishdir.  .zining  butun 
borlig`ini  fan,  din,  siesat  va  san`at  sohasiga  bag`ishlagan  buyuk  kishilar  ana  shunday  bilish 
qobiliyatiga  ega  bo`ladilar.  Intuitiv  bilish  hissiy  va  aqliy  bilishga  tayanadi.  Buyuk  shaxslarning 
g`oyibona  bilishi  ularning  doimiy  ravishda  fikrini  band  etgan,  echimini  kutaetgan  umumbashariy 
muammolar bilan bog`liqdir. 
Ilmiy  bilish  fakt  va  dallilarga,  ularni  qayta  ishlash,  umumlashtirishga  asoslanadi.  Ilmiy  fakt  va 
dallilar to`plashning o`ziga xos usullari mavjud bo`lib, ularni ilmiy bilish metodlari deyiladi. 
Ilmiy  bilish  metodlarini  o`rganadigan  maxsus  soha  -  metodologiya  deb  ataladi.  Ilmiy  bilish 
metodlari  o`z  xarakteriga  ko`ra:  1)  eng  umumiy  ilmiy  metodlar~  2)  umumiy  ilmiy  metodlar~  3) 
xususiy  ilmiy  metodlarga  bo`linadi.Eng  ummumiy  ilmiy  bilish  metodlari  barcha  fanlar  uchun  xos 
bo`lgan  metodlardir.  Bunga  analiz  va  sintez,  umumlashtirish  va  mavhumlashtirish,  induktsiya  va 
deduktsiya, qieslash va modellashtirish kabilarni ko`rsatish mumkin.  

---

 
 
52
52
Fan,  falsafa  sohasida  erishilgan  yutuqlarni  mutlaqlashtirish,  ularga  ko`r-ko`rona  sig`inish 
muqarrar  ravishda  dogmatizmni  keltirib  chiqaradi.  Fan  erishgan  yutuqlar  hamisha  nisbiydir.  Lekin 
bunday  nisbiylikni  mutlaqlashtirish  relyativizmni,  fan  yutuqlariga  ishonchsizlik  bilan  qarash  esa, 
skeptitsizmni  vujudga  keltiradi.  Fan  taraqqieti  uchun  dogmatizm,  relyativizm  va  skeptitsizm  jiddiy 
xalaqit beradi. 
Gnoseologiyada haqiqat tushunchasi muhim o`rin tutadi. Haqiqat inson bilimlarining voqelikka 
muvofiq  kelishidir.  Haqiqatni  ochish  eki  ilmiy  haqiqatga  erishish  har  qanday  ilmiy  bilishning  asosiy 
vazifasi hisoblanadi. Haqiqat o`z mazmuniga ko`ra hamisha ob`ektivdir. Ya`ni uning mavjudligi ayrim 
kishilarning  hoqish-irodasiga  bog`liq  emasdir.  Masalan,  .zbekistonning  milliy  mustaqilligi  ob`ektiv 
haqiqatdir. Ayrim kishilarning bu mustaqillikni tan olish eki olmasligidan qat`i nazar, bu haqiqat o`z 
mazmunini saqlab qalaveradi.  
Gnoseologiyada  tabiiy-ilmiy  va  ijtimoiy  bilishning  o`ziga  xos  xususiyatlarini  anglash  muhim 
ahamiyatga  egadir.  Uzoq  yillar  davomida  tabiatshunoslik  fanlariga  xos  bo`lgan  ob`ektivlik,  xolislik 
ilmiylikning  muhim  mezoni  deb  hisoblab  kelindi.  Biroq  XX  asr  o`rtalarida  fan-texnika  inqilobi 
insoniyat  oldida  paydo  bo`lgan  muammolar  tabiatshunoslik  fanlari  oldiga  qadriyatli  endashuv 
vazifasini qo`ya boshladi.  
Tabiatshunoslikda  nisbatan  barqaror  sistemalar  bilish  ob`ekti  hisoblanadi.  Tabiatdagi  narsa  va 
hodisalar  tadqiqotchiga  hech  qanday  qarshilik  ko`rsatmaydilar.  Ijtimoiy  bilishda  esa,  nisbatan  tez 
o`zgaruvchi  sistemalar  bilish  ob`ekti  hisoblanadi.  Ijtimoiy  bilishga  xos  bo`lgan  muhim  xususiyat 
shundaki, u moddiy ishlab chiqarish sohalarinigina emas, balki jamiyatning ancha murakkab ma`naviy 
haetini, ijtimoiy-siesiy munosabatlarni, qarashlar va g`oyalarni ham o`rganadi. 
Gnoseologiyaning  maqsad  va  vazifalari,  bilishning  mohiyati  va  mazmuni  to`g`risida  zarur 
bilimlarga  ega  bo`lish  mamlakatimizda  bilimdon,  har  jihatdan  etuk  barkamol  inson  shaxsini 
shakllantirishda  alohida  o`rin  tutadi.  Bilish  nazariyasi  bo`lajak  mutaxassis-kadrlarda  muayyan  ilmiy 
laeqat  va  qobiliyatlarni  shakllantirishga  ko`maklashadi.  Milliy  mustaqilliq  yillarida  gnoseologiya 
oldiga qo`yilaetgan eng muhim vazifalardan biri, ilmiy bilimlarning jamiyatimiz taraqqieti, tinchligi va 
farovonligi  uchun  xizmat  qilishini  ta`minlaydigan  omil  va  mexanizmlarni  o`rganish,  ulug` 
ajdodlarimizning ilmiy bilimlarni rivojlantirish borasida orttirgan tajribalarini keng ommalashtirishdir.