Filosofiya uzb

6-mavzu  O`rta asrlarda Markaziy Osieda  falsafiy fikir taraqqieti   
Reja: 
1. O`rta asrda  sharq uyg`onish davrining mohiyati va mazmuni  
2. Temur va temuriylar davri falsafasi, uning ahamiyati. 
3. Temurning haeti, faoliyati, jahon va Vatan tarixidagi o`rni. 
 
Muhammad  al-Xorazmiy  (783-850)  va  Ahmad  al-Farg`oniy  (taxm.  797-865)  butun 
musulmon Sharqi va jahonda tabiiy va aniq fanlar rivojiga salmoqli hissa qo`shgan buyuk allomalardir. 
Muhammad al-Xorazmiy arab xalifaligining poytaxti Bag`dodda «Donishmandlik maskani» («Bayt ul-
hikma»)  ga  rahbarlik  qilgan.  Uning  «Astronomiya  jadvali»,  «Hind  hisobi  to`g`risida  risola»,  «Quesh 
soati  to`g`risida  risola»,  «Musiqa  haqida  risola»,  «Tiklash  va  qarshi  qo`yish  hisobiga  oid  muxtasar 
kitob» kabi asarlarida algebra sohasiga asos solindi. 
Sharq  xalqlari  orasida  «Buyuk  matematik»  unvoniga  sazovor  bo`lgan  Ahmad  al-Farg`oniy 
(taxm.  798  y.  da  Quvada  tug`ilgan)  astronomiya  va  matematika  sohalarida  nom  taratdi.  Uning 
«Samoviy  jismlar  harakati  va  yulduzlar  fanining  majmuasi  haqida  kitob»,  «Astronomiya  asoslari», 
asarlarida  koinot  xaritasi  tuzildi.  er  va  fazoviy  sayeralar  hajmi,  iqlimlar,  jo`g`rofiy  kengliklar 
to`g`risida  kuzatuvchilar  orqali  asoslangan  yangi  ma`lumotlar  berilgan,  ilm-fanning  yangi 
yo`nalishlariga asos solingan. 
Falsafa,  tabiatshunoslik  va  tibbiet  tarixini  Forobiy,  Beruniy  va  Ibn  Sinosiz  tasavvur  qilib 
bo`lmaydi.  Abu  Nasr  Forobiy  (873-950)  -  musulmon  Sharqida  Arastudan  keyin  «ikkinchi  ustoz» 
unvoniga  muyassar  bo`lgan  yirik  mutafakkir  va  alloma.  Uning  qalomiga  qy0  dan  zied  asar  mansub 
bo`lib,  ular  asosan  qadimgi  yunon  olimlari  asarlaridagi  tabiy-ilmiy  va  falsafiy  muammolar  sharhlash 
hamda  bu  sohalarning  dolzarb  masalalarini  tahlil  qilishga  bag`ishlangan.  Mutafakkir  olamni  ikki 
ko`rinishda: «Vujudu vojib» (olloh) va «vujudi mumkin» (barcha moddiy va ruhiy narsalar)  misolida 

---

 
 
22
22
talqin  qiladi,  barcha  narsalar  «vujudi  vojib»  tufayli  yashash  xuquqiga  ega  bo`ladi.  Sababsiz 
oqibat bo`lmaganidek, oqibatsiz sabab ham bo`lmaydi, deydi Forobiy. 
Olam  sifat,  miqdor,  javhar,  aksidentsiya  (muhim  bo`lmagan  xossa),  imkoniyat,  zaruriyat  va 
tasodifiyat,  makon  va  zamon,  harakat  rivojlanish  kabi  tushunchalarda  ifodalanadi.  Ular  fazoviy 
jismlar, aqlli mahluq (inson), aqlsiz jonivorlar, o`simliklar, minerallar va to`rtta unsur-suv, olov, havo 
va tuproq kabi oltita ko`rinishda namoen bo`ladi.