Filosofiya uzb

1. Argumetlash (dalillash) va ishonch-e`tiqodning shakllanishi. 
Mantiq  ilmida  isbotlash  va  dalillash  tushunchalari  uzaro  farqlanadi.  Dalillash  deb,  biror  fikr, 
mulohazani yoki mulohazalar tizimini voqelikka bevosita murojaat qilish yuli bilan (kuzatish, tajriba-
eksperiment  va  hokazo  asosida)  yoki  chinligi  avvaldan  tasdiqlangan  boshqa  mulohazalar  yordamida 
asoslab  berishga  aytiladi.  Dalillash  bevosita  yoki  vositali  buladi.  Bevosita  dalillash  hissiy  bilishga, 
ya`ni  kurish,  tajriba-eksperiment  orqali  amalga  oshiriladi.  Vositali  dalillash  esa,  chinligi  avvaldan 
tasdiqlangan  boshqa  mulohazalarga  asoslanadi  va  xulosa  chiqarish  kurinishida  namoyon  buladi. 
Dalillashning birinchi usuli empirik, ikkinchi usuli nazariy bilimlarga asoslanadi. Nazariy va empirik 
bilimlarning  chegarasi  nisbiy  bulganligi  kabi,  dalillashning  yuqoridagi  ikki  usulga  ajratilishi  ham 
nisbiydir. 
Dalillashning  xususiy  kurinishi  mantiqiy  isbotlashdir.  Mantiqiy  isbotlash  deb,  biror  fikr, 
mulohazaning  chinligini,  chinligi  avvaldan  tasdiqlangan  boshqa  mulohazalar  orqali  asoslashga 
aytiladi.  Isbotlashdan  maqsad-biror  fikrning  chinligini  aniqlash  bulsa,  dalillashdan  maqsad  ham 
fikrning  chinligini  aniqlash,  uning  ahamiyatini  va  muayyan  faoliyat  uchun  qullash  mumkinligini 
asoslashdir. Isbotlash jarayonida qullaniladigan chin mulohazalar (asoslar) berilgan fikrning chinligini 
tasdiqlash  uchun  xizmat  qilsa,  dalillash,  bundan  tashqari,  dalillanayotgan  fikrning  boshqa  shu  kabi 
fikrlardan  afzalroq  ekanligini  asoslash  uchun  ham  xizmat  qiladi.  Dalillash  uchun  keltirilgan 
argumentlar (asoslar) isbotlash uchun keltirilgan argumentlarga nisbatan rang-barang buladi. Dalillash 
shakllari bilan isbotlash shakllari bir-biriga aynan mos tushmaydi. 
Isbotlash xulosa chiqarish kurinishida amalga oshadi. Dalillash kuproq suhbat (dialog) kurinishida 
bulib, uning ishtirokchilaridan har biri uz fikrining chinligini isbotlashga, raqibining fikrini rad etishga 
va tinglovchilarning uzini ham fikr qilishga, uz fikrlariga ishontirishga harakat qiladi. 
Dalilillash  jarayonida  retsipientlarga  (lot  -  qabul  qiluvchi) –  tinglovchilarga  biror  fikrning  tug`ri  yoki 
xatoligi  asoslab  beriladi  va  ularda  shu  fikrga  nisbatan  ishonch  tuyg`usi  shakllantiriladi.  Dalillovchi 
shaxsning  suz  san`atini  qay  darajada  egallaganligi,  ya`ni  notiqlik  mahorati  tinglovchilarda  ishonch-
e`tiqodning shakllanishida muhim rol uynaydi. 
Faktlar  va  boshqa  dalillarga  tayanib  yuritiladigan  fikr  yuksak  ishontirish  kuchiga  ega  buladi, 
kishilarda  ishonch-e`tiqodni  shakllantiradi.  Bilishning  maqsadi  ilmiy  asosga  ega  bulgan  e`tiqodni 
yaratishdan iborat. Dalillash va isbotlash ishonch-e`tiqodni shakllantirish vositasidir. 
Ishonch-e`tiqod bu kishilarning xulq-atvori va hatti-harakatlarini belgilab beradigan qarashlari va 
tasavvurlaridir.