Filosofiya uzb

Uchinchisi istisno qonuni 

---

 
 
79
79
 
Uchinchi  istisno  qonuni  nozidlik  qonunining  mantiqiy  davomi  bulib,  fikrning  tuliq 
mazmunini  qamrab  olib  bayon  qilingan  ikki  zid  fikrdan  biri  chin,  boshqasi  xato,  uchinchisiga 
urin  yuq  ekanligini  ifodalaydi.  Bu  qonun  «A  V  yoki  V  emasdir»  formulasi  orqali  beriladi. 
Mulohazalar mantig`ida bu quyidagi formula orqali ifodalanadi: rv р . Bu formula quyidagicha uqiladi. 
r yoki r emas. 
Uchinchisi  istisno  qonuni  tushunchalar  urtasidagi  zid  munosabatlarni  ifodalaydi.  Agarda  zid 
munosabatlar  tushunchaning  tuliq  mazmunini  qamrab  olmasa,  ikki  zid  belgidan  boshqa  belgilarning 
ham mavjudligi ma`lum bulsa, unda uchinchisi istisno qonuni amal qilmaydi. 
Masalan: 
Talaba imtihonda»a`lo» baho oldi. 
Talaba imtihonda «ikki» baho oldi. 
Bu mulohazalar munosabatida nozidlik qonuni amal qiladi. Chunki bu mulohazalarning har ikkisi 
ham xato bulishi va talaba imtihonda «urta» yoki «yaxshi» baho olishi mumkin. 
Agar,  «Talaba  imtihonda  «a`lo»  baho  oldi»  va  «Talaba  imtihonda  «a`lo»  baho  olmadi», 
mulohazalarini  tahlil  qilsak,  unda  bu  mulohazalardan  biri  chin,  boshqasi  xato,  uchinchisiga  urin  yuq 
ekanligi ma`lum buladi. Chunki «yaxshi», «urta» va «ikki» baholar-»a`lo» baho emas. 
Uchinchisi istisno qonuni quyidagi holatlarda qullaniladi: 
1. Alohida  olingan  yakka  buyumga  nisbatan  bir  xil  vaqt  va  munosabat  doirasida  uzaro  zid  fikr 
bildirilganda. Masalan, 
Toshkent-¤zbekistonning poytaxti. 
Toshkent-¤zbekistonning poytaxti emas. 
Bu  mulohazalar  birgalikda  chin  ham,  xato  ham  bula  olmaydi.  Ulardan  biri  chin,  ikkinchisi  xato, 
uchinchi  mulohazaga  urin  yuq.  Uchinchisi  istisno  qonuni  uzaro  zid  umumiy  mulohazalar  doirasida 
amal  qilmaydi.  Chunki  umumiy  mulohazalarda  buyumlar  sinfiga  va  shu  sinfga  mansub  har  bir 
buyumga nisbatan fikr bildiriladi. 
Masalan: 
Hamma faylasuflar notiqdir. 
Hech bir faylasuf notiq emas. 
Bu mulohazalardan, birining xatoligidan ikkinchisining chinligi haqida xulosa chiqarib bulmaydi. Bunday 
holatda «Ba`zi faylasuflar notiqdir» degan uchinchi bir mulohaza chin hisoblanadi.