Filosofiya uzb

2. Son va sifatiga kura uzaro zid mulohazalar bayon qilinganda, buyum va hodisalarning sinfi 
xaqida tasdiqlab bayon qilingan mulohaza bilan shu sinf buyum va hodisalarining bir qismi 
xaqida inkor etib bayon qilingan mulohazalardan biri chin, ikkinchisi xato, uchinchisiga urin 
bulmaydi. 
Masalan: 
Hamma faylasuflar tabiyotshunosdir. 
Ba`zi faylasuflar tabiyotshunos emas. 
Bu  ikki  mulohaza  bir  vaqtda  chin  ham,  xato  ham  bula  olmaydi.  Ulardan  biri  (Ba`zi  faylasuflar 
tabiyotshunos emas) albatta chin, ikkinchisi xato, uchinchi mulohazaga urin yuq. 
Demak, Uchinchisi istisno qonuni: 
1.
 
Ikki zid yakka mulohazalarga nisbatan; 
2.
 
Umumiy tasdiq va juz`iy inkor mulohazalarga nisbatan; 
3.
 
Umumiy inkor va juz`iy tasdiq mulohazalarga nisbatan qullaniladi. 
Uchinchisi  istisno  qonunining  amal  qilishi  uchun  olingan  zid  munosabatlarni  ifodalovchi 
mulohazalardan biri tasdiq, ikkinchisi inkor bulishi yoki tushunchalardan biri ijobiy va boshqasi salbiy 
bulishi  shart  emas.  Olingan  ikki  tushuncha  yoki  mulohazaning  bir-birini  hajm  jihatdan  tuliq  inkor 
etishi kifoya. Masalan, erkak va ayol tushunchalarining har ikkisi ijobiy bulib, inson tushunchasining 
tuliq mazmunini qamrab oluvchi zid belgilarni ifodalaydi. 
Uchinchisi  istisno  qonunida  ham,  nozidlik  qonunidagi  kabi  vaqt,  munosabat,  ob`ekt  aynanligiga 
rioya  etish  shart,  aks  holda  bu  qonun  uz  kuchini  yuqotadi,  fikrning  izchilligiga  zarar  etadi  va 
mantiqsizlikka yul quyiladi. 

---

 
 
80
80
Uchinchisi  istisno  qonuni  boshqa  mantiqiy  qonunlar  singari  ziddiyatli  mulohazalarning  chin 
yoki  xatoligini  aniqlab  berolmaydi.  Buning  uchun  voqea  va  hodisalarni,  ularning  rivojlanish 
qonuniyatlarini  bilish  talab  qilinadi.  Inson  uz  bilimlariga  asoslangan  holda  uzaro  zid  mulohazalardan 
qaysi  biri  chin  yoki  xato  ekanligini  aniqlaydi.  Bu  qonun  uzaro  zid  mulohazalar  bir  vaqtda  chin 
bulmasligini tasdiqlaydi. 
Uchinchisi  istisno  qonunini  bilish  muhokama  yuritishda  tug`ri  xulosa  chiqarish  uchun  muhim 
bulib, uzaro zid qarashlarni aralashtirib yuborishga yul quymaydi.